Zetland*

De afgelopen jaren verbleef ik bij verschillende kunstenaars huizen of artist residency’s om er een periode te werken. Ik ga het liefst naar een eiland waar het slecht weer is. Ik wil dicht bij de zee zijn en kale landschappen zien die schoon geblazen zijn door zeewind. Het verblijven op zulke plekken volgt voor mij een bekend patroon. De eerste week: wennen aan een plek en nog niet goed beseffen waar ik ben. Tweede week: alles komt binnen en ik wil zoveel mogelijk informatie verzamelen over het land en landschap waar ik ben. Derde week: meestal lukt het dan om collega-kunstenaars te ontmoeten. Vierde week: de ideeën die ik van tevoren had over mijn verblijf kan ik uitvoeren.

Waarom doe ik dit nou? Ik breek los uit mijn dagelijkse ‘comfortzone’ en probeer vrij te denken, vreemde invloeden toe te laten en onverwachte keuzes te maken. Contact te hebben met natuur, open ruimtes. Weg uit het benauwde Nederlandse dat ik veel te goed ken. Collega-kunstenaars ontmoeten in het buitenland om kennis te maken en te horen hoe zij het kunstenaarschap beleven. Kennis en ervaring opdoen over iets dat ik nog niet ken.

Deze keer verbleef ik een maand in the Booth op de Shetland eilanden. Een noordelijke eilandengroep die een deel van Schotland is. The Booth is een klein gebouwtje, heel geschikt om te verblijven voor één persoon en ligt min of meer in het water in de haven van Scalloway, de voormalige hoofdstad van Shetland. Met een beetje wind voel ik iedere golf die tegen het gebouwtje spoelt. Ik had gedurende deze maand voortdurend het gevoel dat ik op een boot verbleef. Het is heel licht want het is de maand mei en het is nog maar 3 uur donker per etmaal. De nachtelijke hemel blijft licht en ik slaap slecht.

Voor ik hier kwam had ik een andere verwachting van deze eilanden groep. Ik dacht dat het meer Schots zou zijn. Het heeft echter een grote Scandinavische invloed. Dit is terug te zien in de architectuur die ook sporen van Hanze-invloed vertoont. Het ligt op de grens van verschillende historische invloedssferen. Tot aan het eind van de middeleeuwen was de eilandengroep Noors en sprak men er Norn. Een mengtaal van Noors en IJslands. Zo kent men hier de Njuggle. Dit is een fabeldier in de vorm van een pony die de ruiter mee voert ver in zee, om vervolgens op te lossen in het niets, met fatale gevolgen. Vaak liep het echter af met een nat pak en verdween de Njuggle als een blauwe vlam in zee.
De Shetland pony’s die ik hier zie, vertonen die neiging niet. Tijdens lange wandelingen die ik hier maak, komen ze heel nieuwsgierig en verwachtingsvol op me af. Net zoals de meeuwen, sterns en jagers die gevaarlijk dicht boven mijn hoofd cirkelen als ik door hun broedgebied loop. Overal zijn vogels. Het geluid is heel aanwezig net als hun vliegbewegingen in de lucht. Het landschap is kaal en open en met sporen van vroegere bewoners.

Wegen waren er vroeger niet. Daarom liggen veel verlaten Crofters cottages op heel erg verlaten plekken dicht bij het water. Deze ruïnes zijn gemaakt van ruwe blokken op elkaar gestapelde stenen. In de gaten die als ramen hebben gediend kan nooit glas hebben gezeten.

Tijdens een rondleiding in het Shetland Museum, zag ik de Shetland Knives. Dit zijn stukken steen die in de prehistorie als mes werden gebruikt. Ze hadden een perfecte platte vorm en waren gemaakt van graniet met een prachtige structuur. Een heel spannende abstracte vorm die zo een rol zou kunnen spelen in de fundamentele schilderkunst. Hoe kan dat nou dat ik dat zo ervaar? Ik ervoer dezelfde verrassing en hetzelfde plezier als bij het zien van een heel goed kunstwerk.

Ik had een ontmoeting met een Amerikaanse kunstenares, Roxane Permar, die hier al heel veel jaren woont en les geeft in Contemporary Textiles aan het Shetland College. Dit is de University of the Highlands and Islands, met een afdeling kunst en cultuur. Roxane maakt beeldend werk waarin breien en textiel een belangrijke rol spelen. Ik heb een gebreide hoes voor een tank en een gebreid huisje van haar gezien in het Shetland Museum. Ze deed dit al voor dat het fenomeen wild breien zo populair was. Dit noemt ze dan ook enigszins spottend yarn bumming.

Ik was uitgenodigd voor een private view van de eindpresentatie van de derde jaargang textiel van het Shetland College. De drie studenten – heel toepasselijk – presenteerden textiele werken in de vorm van geweven doeken, postmoderne wollen kledingstukken en een heel fragiel vestje gemaakt van bamboedraad en zijde. Heel mooi allemaal. Dit werd getoond in de ruimtes van het Textiel Museum dat zich bevindt achter een groot lelijk gebouw van de elektriciteit centrale in Lerwick, de hoofdstad van Shetland. Ik vond het verbazend dat een studiejaar kan bestaan uit drie studenten. In Nederland zou zoiets niet kunnen. De afdeling zou worden opgeheven of worden samengevoegd met een andere afdeling. Blijkbaar is marktwerking hier nog niet doorgedrongen; een verademing. Toen we na afloop weggingen en het gebouw werd afgesloten, werd de sleutel onder een steen gelegd.

Hierna verbleef ik enkele dagen op Unst, het meest noordelijk gelegen eiland, zo groot als Texel, waar maar 700 mensen wonen. Het landschap ter plekke deed me heel erg aan het Ierse landschap denken. Ik had een ontmoeting met Tony Humbleyard, een Engelse beeldhouwer die in een afgelegen vuurtorenwachtershuis woont en werkt. Zijn werk bestaat uit installaties van dingen die hij vindt tijdens zijn dagelijkse wandelingen langs de kustlijn. Dat kunnen walvis botten zijn of andere door de zee teruggegeven voorwerpen. Tony woont op een heel afgelegen plek. Hij is niet in het bezit van een rijbewijs of auto, steekt zijn eigen turf en neemt iedere dag een zeebad. Ik bewonder de eigenzinnigheid van zijn levenswijze. Hij maakt intrigerend werk en weet heel goed de dingen of opbrengsten van de zee en het land te gebruiken en hier een heel eigen vorm aan te geven.

Op Shetland wordt 1% van de opbrengst van de vondst van olie en gas geïnvesteerd in de lokale economie. In ieder dorp is een zwembad en er zijn bezoekerscentra in natuurgebieden. De Mareel – een groot cultuurcentrum in Lerwick – ontleent daar zijn bestaan aan. Ook the Booth is hierdoor ontstaan. Men wil kunstenaars uit Shetland contact laten maken met internationaal werkende kunstenaars. Sinds dit jaar is er nog een residency bij, in een vuurtoren op het zuidelijkste puntje van Shetland, op een heel hoog stuk rots met uitzicht op de oceaan waar wel eens Orka’s te zien zijn. Ik begon de dag altijd met een lange wandeling. De eerste 14 dagen van mijn verblijf was het mooi en warm weer. Je kan hier gewoon door ieder veld lopen en over ieder hek of prikkeldraad klimmen. Dat mag allemaal. De ondergrond is zacht en verend en niet heel erg nat. Er zijn bijna geen paden. Onderweg zag ik meer vogels, veel schapen en jonge lammetjes. De berghazen schoten voor mij uit als ik er aan kwam. Ze hadden me al van heel ver horen aankomen. Een van de wandelingen eindigde op de landingsbaan van het vliegveld. Daar stond een man achter een slagboom en ik mocht pas door lopen nadat er twee vliegtuigen waren opgestegen. Er bleek een familie te zijn die dit ooit als picknickplek had uitgekozen. Sindsdien is deze man er om dit te voorkomen.

Ik heb in the Booth een serie prints gemaakt met gevonden stukken plastic en andere voorwerpen op zelfgemaakt hand geschept papier. De minimalistische beeldtaal die ik vaak gebruik gaat heel goed samen met het onverwachte karakter van het gevonden materiaal. Deze toepassing van een plastic vorm, ingesmeerd met verf en vervolgens gedrukt op zelfgemaakt papier, geeft voor mij goed weer wat een verblijf op Shetland met mij doet. Dit zou ik thuis nooit kunnen bedenken.

Dit was mijn zesde residency. Het verbaast me nog steeds hoe de wisselingen van mijn stemmingen lijken samen te gaan met het licht op het water van de oceaan waarop ik direct uitzicht heb. Dat is goed. Ik leer een andere kant van mezelf kennen in deze maand waarin alles nieuw is en niks vertrouwd.

*Zetland is de oude naam van Shetland

www.wilmavissers.com
www.roxanepermar.com
www.tonyhumbleyard.com