Permanente sculptuur & Video installatie

Over de residency bij ZK/U

Een aantal jaar geleden bood het Mondriaan Fonds een residency periode aan bij ZK/U (Zentrum fur Kunst und Urbanistik) in Berlijn, sindsdien volgde ik deze residency. Via een Open Call op hun Instagram vond ik meer informatie op de website van ZK/U. Daar las ik dat ze het gebouw waar de residency zich in bevindt gingen uitbouwen. Dit interesseer- de me en motiveerde me om hier verder onderzoek naar te doen en me aan te melden voor de residency bij ZK/U. Vervolgens vroeg ik bij het Mondriaan Fonds een bijdrage Kunstenaar Project aan. Ik werk vaak met (bouw)materialen en ben geïnteresseerd in het moment van transformatie van deze materialen. Maar ook wanneer deze materialen toegepast worden in een bouwproces zijn de materialen vaak maar even zichtbaar totdat ze in het geheel van het gebouw opgaan. Tijdens het bouwproces zijn lagen te zien die vaak onzichtbaar zijn en het gebouw lijkt zich, voor zover dat kan, kwetsbaar op te stellen.

De residency bevind zich in een voormalig goederentreinstation dat ligt in de wijk Moabit in West-Berlijn. Het gebied om het oude treinstation is door de jaren heen getransformeerd in een stadspark en wordt op veel verschillende manieren gebruikt, door buurtbewoners en residenten van ZK/U. Het gebouw heeft twee verdiepingen en werd in de zomer van 2012 volledig gerenoveerd om kunstenaars, stadsonderzoekers – of samenwerkende groepen – te huisvesten in dertien zelfstandige eenheden met woon-, werk- en recreatieruimte en een grote gezamenlijke keuken. Het voormalige perron is een groot terras grenzend aan het park.

In maart, april en mei 2022 verbleef ik als artist-in-residence bij ZK/U. Vanuit Rotterdam reis ik in een uur of acht naar Berlijn. Aan het einde van de middag kom ik aan bij de residency. Ik wordt verwelkomd door het team. De dag erna hebben we een bijeenkomst met de twee andere residenten die ook net zijn aangekomen. Het team stelt zich voor en er wordt uitleg gegeven over praktische zaken en de verschillende activiteiten die georganiseerd worden. Zo is er iedere maandagavond een Monday Diner, een resident geeft dan een presentatie over waar ze zich mee bezighouden. Dit kan verschillende vormen aannemen, een klassieke powerpoint of een interactief diner waarbij je elkaar op een nieuwe manier leert kennen. Het is net wat past bij de persoon die de presentatie geeft. Andere residenten koken voor de hele groep en er kunnen mensen van buitenaf uitgenodigd worden. Ook kan je je iedere maand inschrijven voor studiobezoeken van collega-kunstenaars of curatoren uit Berlijn. Dit vond ik erg waardevol, op deze manier kon je een stukje van het lokale netwerk leren kennen en feedback krijgen over je praktijk en/of project.

Wat is mijn insteek?

Ik ga de residency in met de vragen; Waar komen al deze materialen vandaan? Wie maakt ze en welke route leggen ze af? Waar en hoe worden deze materialen gemaakt? Wat me hieraan interesseert is dat deze materialen samen een gebouw vormen en dat wanneer een gebouw klaar is het een geheel geworden is. De stappen daarvoor in het (bouw)proces zijn dan vaak niet meer zichtbaar; bouwplaatsen of gebouwen in transformatie zijn tijdelijk, wanneer er gebouwd wordt ligt er iets bloot, het is nog niet af, met zicht op de onderliggende structuren en zonder functie. Wanneer het gebouw af is en er een laag niet meer te zien is, bevindt het zich niet langer in een tussenstadium maar is het een geheel geworden.

Het leven op de bouwplaats

Mijn studio in het gebouw was de ruimte het dichtst bij de bouwplaats. In de week voor mijn aankomst kreeg ik nog een enigszins bezorgd mailtje van het residency team, dat de enige studio die nog beschikbaar direct was naast de bouwplaats lag en ik dus de meeste overlast zou ervaren van de werk- zaamheden. Dit leek mij juist perfect, dat was het ook. Alhoewel naar het einde van de residency ik ook goed klaar was met het onregelmatige ritme van de bouwvakkers. Doordat ik zo dicht op de bouw zat, kreeg ik veel mee van wat er gebeurde op de bouwplaats. Ik observeerde wat er gebeurde in de bouwput recht voor mijn deur. De plek waar vroeger het spoor, liep werd helemaal uitgegraven en hier waren ze aan het werk met het storten van een betonnen fundering en het verstevigen van het voormalige perron, zodat er onder meer een lift naar het nieuwe dak gebouwd kon worden. Vanaf zeven uur ‘s ochtends werden er bekistingen gebouwd, beton gestort en werd er verkeerd of te veel gestort beton weer weggehakt met boorhamers. Ik werd onderdeel van het ritme van de bouwvakkers alhoewel er op een gegeven moment heel erg onregelmatig gewerkt werd en er niet echt een pijl meer op te trekken was wanneer er gewerkt werd.

Het werkproces

In de periode voorafgaand aan de residency probeer ik contact te leggen met de architect en het bouwbedrijf dat over deze verbouwing gaat. Dit contact verliep moeizaam, ik denk dat dit misschien kwam door de afstand, bureaucratie of onderbezetting. Daarnaast leek het erop dat in de bouw en architectuur in Duitsland meer dan in Nederland een werkcultuur heerst waarin hiërarchie belang- rijk is. Ik start mijn onderzoek ter plekke om zo meer inzicht te krijgen en een ingang te openen in het bouwproces en de reis van de materialen. Ook ter plekke was het moeilijk om contact te krijgen met de staf en de architect die de verbouwing runde om meer informatie te krijgen over het gebruik van materialen en hun herkomst. Het hele bouw- project had enorme vertraging opgelopen. Ten eerste door de COVID-pandemie en een tekort aan personeel in de bouw, ten tweede door de oorlog in Ukraine werden materialen en transportkosten verveelvoudigd. Hierdoor waren de bouwkosten verdubbeld en stonden de initiatiefnemers van het bouwproject onder grote (financiële) druk om het project te laten slagen.

Door de jaren heen heb ik een verzameling van video’s opgebouwd van bouwplaatsen, fabrieken, materiaal extractie, spoorbouw, wegenbouw, enzovoort. Deze video’s komen van social media platforms zoals Instagram en TikTok. Door tags/keywords toe te wijzen groeide deze verzameling uit tot een archief. Tijdens deze werkperiode ga ik onder andere hiermee aan het werk.

Het ontwikkelen van nieuw werk

Nadat de bouwvakkers weg waren ging ik de bouwplaats op om overgebleven bouwmaterialen te verzamelen. Na een tijdje leek mijn studio op een verlengde van de bouwplaats. Het lag er vol met hout van het oude dak, betonplex van bekistingen, stukken weggehakt beton, overgebleven baksteen, een stalen pijp van onder het oude perron en stukken asfalt weggebroken uit het gebouw, draad waar betonijzer mee gevlochten wordt en plastic waar beton ingestort wordt, in de kelder vond ik betonnen boorkernen van een eerdere verbouwing. In de gevel van het gebouw zitten stukken treinrails gemetseld. Deze dienden ter ondersteuning van het afdak van het perron. Nu het dak weg is, dienen deze geen actieve functie meer. Dit brengt mij tot het maken van een sculptuur waarbij ik gebruik maak van de materialen van bouwproces. Op deze manier breng ik lagen uit verschillende perioden van het gebouw bij elkaar.

Ongeveer op de helft van de residency, net voor Pasen kreeg ik erg last van mijn buik, toen ik na een paar dagen toch maar naar de huisarts ging bleek ik een blindedarmontsteking te hebben met een buikvliesontsteking als gevolg. Ik moest direct geope- reerd worden en heb vijf dagen in het zieken- huis gelegen in Berlijn. De weken daarna moest ik herstellen en mocht ik niet te veel zware dingen tillen. Dit was het moment dat ik besloot om even pauze te nemen van het werken met bouwmaterialen en achter mijn computer te kruipen om te werken met de verzameling video’s. Ik maakte een compilatie met het verzamelde materiaal die ik tijdens de OPEN HAUS (open studio’s) presenteerde op de bouwplaats.

Slot

Deze werkperiode bij ZK/U was een hele waardevolle tijd waarin ik nieuwe mensen heb leren kennen, heb genoten van het leven in Berlijn en in een relatief korte tijd behoorlijk productief ben geweest. Toen ik het plan voor dit project ontwikkelde had ik een bepaald beeld bij wat ik wilde gaan maken. Door verschillende factoren heb ik het plan waarmee ik bij de residency kwam aan moeten passen. Dit was lastig, maar heeft mij juist ook tot nieuwe ontwikkelingen gebracht die ik van tevoren niet had kunnen bedenken en die mijn werk en praktijk verder ontwikkeld hebben. Zo zou ik in de toekomst graag weer werken aan een permanente sculptuur zoals ik dat afgelopen jaar voor het eerst heb gedaan.

luuksmits.nl
instagram.com/luuksmits__