Onder de titel Wat doet dat hier? brengt BK-informatie een tiendelige podcastserie over kunstenaars en de maatschappelijke vraagstukken waar zij zich mee bezighouden. De eerste aflevering lanceerden we op 4 november.

Filosoof en kenner van kunst in de openbare ruimte Esther Didden gaat in elke aflevering samen met een co-host in gesprek met kunstenaars die hun werk realiseren binnen een maatschappelijke context. Een context waarin heel andere criteria gelden dan binnen het ‘gebruikelijke’ kunstdiscours.

De makers van de podcast willen weten waarom ze binnen die context werken en wat dat hun kunstenaarschap brengt. Met welke criteria hebben zij te maken? En wat brengt het de samenleving? Wat voegt een kunstenaar toe als die aanschuift aan een vergadertafel?

Ga hier naar de podcastpagina

Ecologie

Stichting The Butterfly House, mede opgericht door kunstenaars Stefan Cools en Sandra van den Beuken, is een nieuw project gestart waarbij ze een stuk land bij het Bunderbos (Limburg) omvormen tot een natuur inclusieve weide. Cools en Van den Beuken gaan delen van de oogst gebruiken voor hun kunstwerken. De Provincie Limburg verpacht een van hun landbouwgronden voor de komende zes jaar aan de stichting om 1,3 hectare landbouwgrond naast het Bunderbos om te vormen naar een ecologisch bloemrijk grasland en aanplanten met bomen en struiken.

De plannen van Cools en Van den Beuken bestaan uit een combinatie van kunst en natuurontwikkeling waarbij de kennis over het landschap centraal staat. Coole en Van den Beuken werken hiervoor samen met ecologen, wetenschappers, boeren, burgeronderzoekers, studenten van kunstopleidingen en universiteiten.

Hoe vergaren ze hun ecologische kennis en hoe verhoudt deze kennis zich tot degenen met wie ze samenwerken? Wat doen Cools en Van den Beuken anders dan de betrokken biologen, ecologen e.d.? Daarnaast tonen de kunstenaars hun werk soms in een museale context. Wat brengt zo’n podium? En wat maakt het voor een museum interessant deze ecologische kunst te tonen? Wordt er ander publiek bereikt?

Monumenten, aandacht voor het verleden

De komende jaren worden er veel nieuwe monumenten opgeleverd, en steeds vaker op verzoek van bewoners(groeperingen). Wij willen aandacht besteden aan een Monument voor de slavernij en een Oorlogsmonument.

Slavernijmonument

Een monument om het slavernijverleden te herdenken in Tilburg. Er is een selectiecommissie gevormd van bewoners met wortels in Suriname of de (voormalig) Nederlandse Antillen en Aruba. Vele van deze grote groep Tilburgers zijn nazaten van mensen die slachtoffer waren van de Nederlandse slavenhandel. In opdracht van Kunstloc Brabant kregen drie kunstenaars de opdracht tot een schetsontwerp. Het ontwerp van duo Dedden en Keizer (Spacecowboys) won. Het Slavernijmonument werd tijdens Keti Koti 2022 (1 juli) onthuld.

De kunstenaars zijn zich er erg van bewust dat binnen het huidige tijdsgewricht erkenning van het slavernijverleden belangrijk en steeds bespreekbaarder is. Dat is niet altijd zo geweest en hoe het over een of twee decennia zal zijn, weten we nu niet. Hoe houden ze in dit werk rekening met de ontwikkeling van maatschappelijke gevoeligheden en acceptaties? Welke bijdrage leveren ze daaraan? Hoe zorg je dat die aandacht duurzaam is, ook over tien jaar nog? In de podcast wordt ook gesproken met de opdrachtgever over het belang van deze opdracht voor Tilburg en over het gekozen proces. Ook wil we één of twee leden van de commissie spreken, wat betekent de komst van dit monument voor hen en wat verwachten ze ervan?

Namen en Nummers

Het project Namen en Nummers van Ida van der Lee herdenkt sinds 2012 op rituele wijze de 2.800 weggevoerde Joden uit een deel van de Oosterparkbuurt in Amsterdam.

Op 4 mei helpen jaarlijks ruim 70 vrijwilligers en buurtbewoners mee om de ongeveer 1.000 bezoekers te ontvangen en te begeleiden in het ritueel. Namen en Nummers is een gewaardeerde en vernieuwende vorm van herdenken. Het confronteert mensen op een persoonlijke en indringende manier met de geschiedenis. Op het Kastanjeplein is een bijzondere herdenkingsplek ingericht waar iedereen een Joods slachtoffer stap voor stap symbolisch thuis kan brengen. Deelnemers aan het ritueel verbinden zich aan een naam, maken een persoonlijk naambordje en leggen dat op het juiste adres in de grote plattegrond van de buurt. Dit Stratenmonument groeit elk jaar.

Het is een tijdelijk monument voor een oneindig verlies. Van der Lee wil aandacht geven aan zaken die er niet mogen zijn. Waarom doet ze dat en wat levert dat de samenleving op? Hoe kan kunst de missing link vormen tussen herinneren en herdenken, voor hen die geen getuigen waren? Dit jaar zal Van der Lee het ritueel dat jaarlijks op het Kastanjeplein plaatsheeft, officieel overdragen aan een buurtcomité. Hoe pakt zij dit aan en hoe belangrijk is het voor haar dat zij het project op een bepaald moment kan loslaten? En wat betekent het voor het buurtcomité om het werk voort te zetten?

Duurzaamheid, zorg voor de aarde

Ambassade van de Noordzee is een collectief van kunstenaars, wetenschappers, ontwerpers en (landschaps) architecten. De zee en het leven in de zee is van zichzelf. Vanuit dit uitgangspunt hebben ze de ambassade opgericht. Zij luisteren naar de politieke stemmen van de dingen, planten, dieren, microben en mensen in en rond de Noordzee. Ze hebben een route tot 2030 uitgestippeld. Eerst gaan ze leren hoe te luisteren naar de zee, vervolgens leren spreken met om ten slotte te kunnen onderhandelen namens de zee en het leven in de zee. Hun meerjarige aanpak is opvallend, zij nemen de tijd om hun doelen te behalen in een tijdsgewricht waarin politieke beslissingen ingekaderd worden in vier jaren.

Waarom hebben ze zichzelf deze opdracht gegeven? Ook komt in de podcast een jurist aan het woord, zij is als adviseur betrokken want om de zee een politieke stem te kunnen geven is een juridische status belangrijk. Haar advies is belangrijk voor het slagen van de missie. In zekere zin moet zij juridisch pionierswerk verrichten. Daar willen we meer van weten.

Verpauperde binnensteden

Kunstenaars en ondernemers samenbrengen om van elkaar te leren. Dat gebeurt in het project ‘Creative City Boost; creëren en ondernemen in de Zeeuwse binnensteden’, een plan van CBK Zeeland en provincie Zeeland. Het is de bedoeling dat de Zeeuwse binnensteden een boost krijgen door verrassende samenwerkingen en de ontwikkeling van nieuwe product-marktcombinaties. Onder de noemer REACT-EU stelt de Europese Unie extra middelen beschikbaar voor een versneld en veerkrachtig economisch herstel van regio’s na de coronacrisis. Creative City Boost is een van de geselecteerde projecten.

Het doel is, in eerste instantie, de binnenstad van Goes, Middelburg, Vlissingen en Terneuzen in beleving te versterken. De teloorgang van de openbare ruimte, leegstand en eenzijdig aanbod vormt een pro-bleem. Op het moment van schrijven, vindt de selectie van de kunstenaars plaats. In overleg met CBK Zeeland zullen we kunstenaars benaderen voor een gesprek in de podcast, evenals andere betrokken partijen zoals iemand van het MKB of een centrummanager.

Armoede

In deze aflevering gaan we in gesprek met beeldend kunstenaar Melle Smets, één van de initiatiefnemers van ‘Het huis van de toekomst’, opgericht in de wijk Bospolder-Tussendijken in Rotterdam. Bakkerij de Eenvoud en Academie voor Beeldende Vorming zijn als gelijkwaardige partners betrokken. In het huis van de toekomst wordt onderzocht hoe een huishouden op menskracht werkt. Kunnen bewoners samen zoeken naar manieren om energie te besparen? Deze wijk is een wijk waar veel mensen geldzorgen

hebben. Gezamenlijk wordt gewerkt aan het behalen van de laagste energierekening van Nederland.

Hoe verhoudt het omgaan met grote sociale problematiek zich tot de artistieke praktijk van de kunstenaars en vice versa? Hoe bestendig je behaalde successen in een wijk waar de deurwaarders af en aan rijden en uithuiszettingen dagelijks voorkomen? Is er een verschil tussen wat je als kunstenaar kan oplossen voor de buurt en wat als individuele burger?

Zorg en welzijn

Kunstenaarsduo Sjaak Langenberg en Rosé de Beer stond aan de wieg van Re-creatie, een gastatelier voor kunstenaars. Zij bedachten dit op uitnodiging van Reinaerde, een grote zorgorganisatie. Naast het gastatelier, begeleiden zij de kunstenaars en ontwerpers en zijn verantwoordelijk voor de projectleiding en communicatie. Het project Re-creatie heeft in 2021 de Elisabeth van Thüringenprijs gewonnen, een landelijke prijs voor voorbeeld stellende kunstprojecten in de zorg. De jury spreekt over “een project dat de domeinen kunst en zorg op zeer oorspronkelijke wijze met elkaar vervlecht en bovendien

op een buitengewone manier het thema ‘verbinding’ tot uiting brengt”. Kunst en zorg hebben een lange traditie: kunst kan er gelden als troostend en daarmee rust brengen, door een beroep te doen op de autonomie van de kunst.

Hoe dienstbaar kan autonomie zijn, hoe denken opdrachtgevers daarover? Als vervolg op dit project werken Langenberg en De Beer momenteel aan een plan om kunst als vak onder te brengen bij zorgopleidingen. Daarom zullen we voor de podcast ook met enkele beleidsmakers spreken waarmee het kunstenaarsduo samenwerkt om kunst als vak te verankeren in het zorgonderwijs.

Sociale cohesie

Kunstenaar Tirzo Martha maakte een sculptuur voor het Sprengenpark in Apeldoorn naar aanleiding van het winnen van de Wilhelminaring. Hij liet dit werk tot stand komen in nauwe samenwerking met negen inwoners van Apeldoorn uit alle lagen van de bevolking. Kunst is voor Tirzo Martha een manier om sociaal betrokken te zijn. In zijn werk brengt hij verschillende gemeenschappen samen door beeldelementen toe te voegen die verwijzen naar verschillende culturen en contexten. Hij wil met die betrokkenheid clichés en generalisaties van bepaalde thematiek en symbolen voorkomen.

Zijn installaties kenmerken zich door een veelvoud aan voorwerpen, materialen en technieken. Er zijn allerlei verwijzingen in te ontdekken. Zijn werk gaat over de geschiedenis van de slavernij, het toerisme en politieke corruptie, maar ook over de dagelijkse gewoontes en leefomstandigheden van de bewoners.

Hoe lukt het hem om met en voor de gemeenschap kunst te maken? Wat levert deze zelfgekozen verbondenheid hem op? Van betrokken bewoners horen we graag waarom ze mee wilden doen en wat het meewerken aan dit beeld hen gebracht heeft.

Open

Voor één podcast laten we de gasten nadrukkelijk nog open omdat we willen kunnen anticiperen op wat de podcast teweegbrengt en op eventuele nieuwe initiatieven en ontwikkelingen die in de loop van 2022 en 2023 ontstaan.

Groepsgesprek met alle deelnemende kunstenaars

In de laatste podcast blikken we terug samen met alle kunstenaars die we gesproken hebben. Zij kunnen reageren op elkaars verhalen en gezamenlijk formuleren we concrete aanbevelingen aan zowel kunstenaars als (potentiële) opdrachtgevers over de inbreng van kunstenaars bij maatschappelijke vraagstukken.

Nevenstaande onderwerpen – in willekeurige volgorde – komen aan de orde in de podcastserie Wat doet dat hier?