Residency in eigen stad

Voorjaar 2014 had ik een tentoonstelling bij het CBK Zuidoost in Amsterdam. Ik toonde daar foto’s van mijn project Africa Junctions. Tijdens de opbouw ging ik met mijn stagiaire lunchen in het winkelgebied Amsterdamse Poort. Op zoek naar een Surinaamse broodjeszaak vielen me de drukte, de verschillende geuren en de vele culturen weer op. De Bijlmer lijkt een stad op zich, geïsoleerd van Amsterdam maar het is óók Amsterdam. Een paar jaar ervoor had ik me voorgenomen om na Africa Junctions een nieuwe blik te richten op Amsterdam en mogelijk de Bijlmer. Door het vele reizen naar steden in Afrika, was ik in Oud-West soms wat verveeld door de monocultuur in mijn buurt. Tijdens een residency in Johannesburg bedacht ik dat ook wij steden creëren waar de sociale (en daardoor vaak ook culturele) diversiteit steeds meer per wijk wordt ingedeeld. Tijd om na een langdurig project in Afrika, de blik op de Bijlmer te richten.

Eind vorig jaar vroeg ik daarom aan Renske de Jong, curator van het CBK Zuidoost, of ik misschien voor een week of een paar dagen in de BijlmAir residency kon verblijven, als deze tussen twee gasten door even ongebruikt zou zijn. Voor mijn werk als fotograaf die stedelijke ontwikkelingen onderzoekt aan de hand van de publieke ruimte, is een verblijf op een eigen plek van onschatbare waarde. Als ik ergens ‘woon’, maak ik mij die plek op een heel andere manier eigen. Mijn blik verandert door bewoner te zijn. In het buitenland probeer ik om die reden hotels te vermijden. Kunstresidencies geven me een betere entree tot een stad. Hotels vormen een drempel.

Een week voor kerst zat ik plots in het apparte-ment van BijlmAir dat CBK Zuidoost en Stichting Flat samen runnen in de flat Florijn. In die eerste week heb ik veel rondgelopen zonder camera. Het weer was er eerlijk gezegd ook niet naar. Ondanks de grauwe luchten en miezerregen, maakte de Bijlmer me enthousiast. Dat verbaasde me. Hoe kon deze wijk, met dit weer zo positief op me overkomen? De Bijlmer is één hele grote nieuwbouwwijk. Nieuwbouwwijken komen nogal saai op me over, maar hier zag ik van alles gebeuren in de publieke ruimte, zélfs nu, een week voor kerst.

De Bijlmer
In zijn korte bestaan heeft de Bijlmer al een hele geschiedenis achter zich. De eerste flats werden opgeleverd in 1966. De bewoners kwamen uit de binnenstad en kozen voor de geschetste droom van een moderne stad. Dit modernistisch ideaal kwam voort uit de principes van het functionele bouwen, waarbij de verschillende functies zoals, wonen, zaken, winkelen, leisure en verkeer gescheiden van elkaar geregeld zijn. Het idee was dat je over grote wegen aan komt rijden die je leiden naar grote parkeergarages van waaruit je overdekt naar de flatgalerij loopt. Vanuit de flat kan je op het lagere ‘maaiveld’ komen, waar je loopt door een stadspark en fietst over een uitgebreid fietspadennetwerk. De grootschaligheid en de gefaseerde bouw (de eerste bewoners van de Bijlmer moesten nog jaren wachten op goede voorzieningen en de beloofde metro-verbinding met de binnenstad) deden de Bijlmer geen goed. Al ken ik inmiddels genoeg mensen die vanaf het begin lyrisch zijn over de Bijlmer. Na een aantal jaren gingen de eerste bewoners echter alweer terug naar de stad, of alsnog naar Almere en werd leegstand een groot probleem in de Bijlmer.

Rond de tijd van de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 leek men van de nood een deugd te willen maken door de nieuwe migranten een plek in de Bijlmer aan te bieden. Het gevolg was een wijk met grote werkloosheid. Grote gezinnen kwamen in flats te wonen, terwijl ze geen enkele culturele achtergrond hadden in stedelijk wonen. In de daaropvolgende jaren ’80 en ’90 was de Bijlmer voor velen een no-go-area. De Bijlmer ligt letterlijk buiten Amsterdam (Diemen ligt er nog tussen), waardoor het makkelijk uit het oog van het stadsbestuur raakte. Een aanvankelijk trots plan werd een fiasco. Men wist zich geen raad. In plaats van een moderne middenklasse wijk, ontstond er een migrantenwijk die zowel cultureel als in ligging geïsoleerd was van de stad, maar er tegelijkertijd bestuurlijk wel deel van uitmaakte. Na de Bijlmerramp in 1992 kwam hier verandering in. De Bijlmer is de laatste decennia flink opgeknapt. De problemen zijn niet verdwenen, maar wel meer onder controle.

Ik voel me veilig op straat – ook ’s nachts – en zo te zien de meeste vrouwen ook. Overdag is de Bijlmer zeer levendig. In het in mijn ogen lelijk gebouwde winkelcentrum Arena Poort houden mensen elkaar op voor een praatje, de sfeer is zeer gemoedelijk, maar soms wat opgefokt onder de dealers en hangjongeren. Toch lijken zij de sfeer niet langer te domineren. De naam van de Bijlmer is echter nog niet gezuiverd. Veel mensen zien het nog steeds als gevaarlijk, of hebben niets met de culturele identiteit van de Bijlmer. De wijk mist vooralsnog plekken om naartoe te gaan, zoals cafés en restaurants. Lage inkomensgroepen en de onderkant van de middenklasse domineren nog steeds het bevolkingsaanbod waardoor er nog steeds een markt ontbreekt voor cafés en terrassen. Rond de Arena is een evenementenstad opgetrokken, die ook mensen uit de binnenstad lokt.

Creatieve broedplaats Heesterveld
Inmiddels is het zomer en zit ik in Heesterveld, een creatieve broedplaats in de H-buurt. De H-buurt wordt nog gezien als een moeilijke wijk. De vernieuwing van de Bijlmer is hier na 2008 stil komen te liggen: Heesterveld is een flat die afgebroken zou worden, maar door de financiële crisis ontbrak de financiering voor nieuwbouw. Voor eigenaar Ymere leek een broedplaats de oplossing. Van deze culturele bestemming werd verwacht dat het de wijk een positieve input zou geven. In broedplaats Heesterveld wonen onder andere studenten
van de Rietveld Academie, maar inmiddels zijn er ook veel niet-kunstenaars terechtgekomen; mensen die een goedkope woonplek zochten omdat ze niet uit de Bijlmer wilden vertrekken. Dit maakt dat de broedplaats nog niet werkt zoals gehoopt. Op den duur zullen meer woon-/ werkstudio’s worden omgevormd tot atelierruimtes zonder woonfunctie. Het appartement waar ik in zit heet H-Lab en is vanaf volgend jaar, naast presentatieruimte, de vaste artist residency van CBK zuidoost.

Ik loop veel door de wijk. Probeer dat op verschillende momenten te doen. Vanochtend ging ik extra vroeg op pad, om de ochtendspits mee te pakken. In Zuidoost zitten ook veel kantoren rond de Arena. De parallelle werelden in de Bijlmer fascineren me. Het is duidelijk dat bewoners en zakenmensen hier in de publieke ruimte langs elkaar heen leven. Het op antroposofische ideeën ontworpen ING-gebouw (door Architectenbureau Alberts en Van Huut) is een icoon van het winkelcentrum Amsterdamse poort en strekt zich uit tot over de helft van het winkelcentrum dat loopt van het Anton de Komplein tot aan de Arena Poort. De entree van het ING-gebouw zit aan het Bijlmerplein. Rond lunchtijd is het daar vol met zakenmensen. Een plein verderop, richting de markt op het Anton de Komplein, zit het vol met bewoners.

Na een lange tocht door de Bijlmer loop ik richting Heesterveld. Ik heb net in het Nelson Mandela Park (voorheen Bijlmer Park) met mijn nieuwe videocamera een groep barbecueënde mensen gefilmd. Ik moet er in komen, want filmen is nieuw voor me en in je eigen stad werken geeft een andere dynamiek dan in het buitenland. Ik kan niet ontkennen dat een andere cultuur en taal een bepaalde afstand creëert die ook wel comfortabel is. Bovendien werkte ik in Afrika vaak met een assistent, die veelal het woord voor me deed, omdat ik de lokale Afrikaanse talen niet beheers. In de Bijlmer sta ik er alleen voor en spreek ik de taal, althans de Nederlandse. Het Papiaments, Sranantongo en de taal van de straat beheers ik niet.

In tegenstelling tot wat mensen vaak denken, ben ik in het eerste contact verlegen. Ik loop rond en zoek naar de barbecueënde groepen en in het Nelson Mandela Park sta ik van een afstandje een groep te observeren. Schuin achter me passeert een jongen in de richting van deze groep, hij trekt z’n schouders op en vraagt: “Wat moet je? Ben je een stille?” “Nee, ik ben fotograaf, kunstenaar en vind het zo tof dat iedereen hier buiten op straat barbecuet”. Hij nodigt me uit en stelt me voor aan de groep. Een man met op zijn t-shirt Dushi Curaçao staat zeer ervaren kippenpoten en koteletten te grillen. Ik film en krijg een kotelet. Later loop ik verder en maak nog wat avondshots in en rond het park. Op weg naar Heesterveld richt ik me nog op een aantal flats. Als ik klaar ben en al bijna bij Heesterveld ben, zie ik dat het al half elf is en dat de meeste keukens nu dicht zijn. Ook Lomnavi Kenkey House, in het buurtje is gesloten. Ik loop door en onder de parking naast Heesterveld is nog één deur geopend. Boven de deur staat ‘Obalade Suya – african cuisine and barbeque’. Ik loop naar binnen en zie dat het meer is dan een afhaalrestaurant. Er staan een stuk of zes tafels, en aan de muur hangt een reclame voor Star bier met de prijs in Naira (Nigeriaanse munteenheid). Ik voel me direct in Lagos en kijk naar een vertrouwde menukaart. Even later sta ik glunderend buiten met een tasje met fish with plantain & peppersauce (zie foto).

De eigenaar komt me achterna, omdat ik mijn wisselgeld niet had afgewacht. Night falls over African Amsterdam…

Na 5 weken Bijlmer komt er een eind aan mijn verblijf hier. Te snel. De afgelopen weken heb ik een nieuwe stad leren kennen. Een nieuwe stedelijkheid waar ik, gezien mijn ervaringen in Afrika waarschijnlijk weer een aantal jaren aan zal kunnen werken.

lardbuurman.nl