Rebus

  • opdrachtgeverschap en openbare ruimte

In 1991 organiseerde het Centraal Museum de tentoonstelling Nachtregels. In de Utrechtse binnenstad waren tijdelijke kunstwerken van kunstenaars uit binnen- en buitenland te zien, alleen ‘s avonds en ‘s nachts. Aan alle deelnemende kunstenaars werd gevraagd een werk te maken waarin de relatie tussen woord en beeld naar voren kwam. De tentoonstelling functioneerde vooral in het donker omdat de nacht visueel ideale omstandigheden creëert, aldus de organisatie. Nachtregels moest een half jaar lang de meest openbare tentoonstelling denkbaar worden en niet alleen interessant zijn voor de doorgewinterde museumbezoeker.

Eén van de deelnemende kunstenaars destijds was Korrie Besems. Het was haar eerste opdracht voor de openbare ruimte. Ze maakte het werk REBUS, een neonwerk van bijna dertig meter lang, en als toeschouwer kwam je na enig puzzelen achter de oplossing: Daar waar je niet bent, daar is het geluk*. Als locatie koos Besems voor de blinde betonnen wand van de Willem Arntszhoeve in het centrum van Utrecht, destijds een psychiatrisch zorgcomplex. Na zes maanden, toen de tentoonstelling ten einde liep, gaven de medewerkers van de zorginstelling aan dat zij het kunstwerk graag aan hun gevel wilden behouden. Het kunstwerk, eigendom  van het Centraal Museum, werd voor één gulden aan de zorginstelling overgedragen met de daarbij behorende taak goed voor het kunstwerk te zorgen. Besems ging met deze afspraak akkoord.

Wat er toen gebeurde laat zich raden. Het neonwerk begon stralend aan zijn langere levensduur maar werd niet onderhouden door de nieuwe eigenaar. Besems vertelt dat ze de eerste tijd nog regelmatig de telefoon pakte om dit te bespreken met de kliniek maar ze merkte al snel dat daar niemand zich daadwerkelijk verantwoordelijk voelde voor het werk. Het Centraal Museum liet haar weten geen eigenaar meer te zijn, dus zij konden niets voor haar en het werk doen. Al met al brandde het neonwerk nog ruim twee jaar maar toen was het op. Door het gebrek aan onderhoud brandde een deel al niet meer, daarnaast waren er buurtbewoners die aangaven last te hebben van het licht. De lichtschakelaar ging om, ‘de neon’ werd uitgezet. 

Het neonwerk begon stralend aan zijn langere levensduur maar werd niet onderhouden door de nieuwe eigenaar

Maar dat het werk geen licht meer gaf betekende niet automatisch dat het werk ook verwijderd werd. Het bleef aan de gevel bevestigd. Besems vertelt dat de rebus nog steeds leesbaar en op te lossen was. Mensen bleven dat ook gewoon doen. Deze situatie duurde drieëntwintig jaar. Besems had zich er zo goed en zo kwaad als dat ging bij neergelegd. Je kan als kunstenaar hoog en laag springen, als de eigenaar het werk niet wil verwijderen kan je dat niet afdwingen. 

Rebus, Foto: Lighthouse productions, Dirk Verwoerd

Rebus, Foto: Lighthouse productions, Dirk Verwoerd

Toen werd het 2017. Het gebouw zou grootschalig gerenoveerd worden en daarbij zou het kunstwerk ontmanteld en definitief verwijderd worden. Althans, dat was het plan. Maar buurtbewoner Ann de Vries dacht daar anders over. Zij woonde al jaren in de buurt van de kliniek maar had het kunstwerk nog nooit brandend gezien. Andere bewoners vertelden haar er wel over en zij besloot voor dit kunstwerk in de bres te springen. Ze belde Korrie Besems op en vertelde dat ze het kunstwerk voor Utrecht wilde behouden. De Vries, werkend in de festivalbranche, is een kordaat type. Ze regelde hoogwerkers, een heleboel vrienden, liet opslagdozen op maat maken en vond een langdurige opslaglocatie voor het kunstwerk. Zelfs restaurants in de buurt deden mee aan de actie door broodjes en koffie te sponsoren voor de vele vrijwilligers die in één dag het neonwerk van de muur haalden, goed inpakten en naar de opslag brachten. Het kunstwerk was gered. Besems was er die memorabele dag bij: “Eindelijk ervoer ik na al die jaren weer liefde en warmte voor het kunstwerk. Het ontroerde me.”

Ze regelde hoogwerkers, een heleboel vrienden, liet opslagdozen op maat maken en vond een langdurige opslaglocatie voor het kunstwerk

Toen moest er een nieuwe locatie gezocht worden én financiering. Ook daarin trok De Vries de kar terwijl ze regelmatig overlegde met Besems. Meerdere locaties passeerden de revue en uiteindelijk kwam het Beatrixtheater, pal naast het Centraal Station, in beeld. Ook daar bevond zich een meterslange blinde muur, waar Besems in 1991 ook bewust voor gekozen had. Het lokale ondernemersfonds en de Rabobank, met een vestiging pal naast het theater, zegden geld toe. Het tekort werd aangevuld door de gemeente Utrecht. Zelfs voor de kunstenaar was er een klein budget voor de gemaakte uren.

project REBUS, Ann de Vries

project REBUS, Ann de Vries

Afgelopen oktober was het dan zover. Het moment waarvan Besems nooit had durven dromen, het neonwerk REBUS ging weer aan. De kleuren werden tot leven gewekt. Het emotioneerde De Vries zichtbaar, zij kende het werk alleen maar zonder licht. Haar inspanningen zijn beloond. 

Zelfs voor de kunstenaar was er een klein budget voor de gemaakte uren

De zichtbaarheid van het kunstwerk is op deze plek alleen maar toegenomen. Vanuit de stationshal en sommige treinen is de rebus goed te zien. Passanten stoppen om de rebus op te lossen. De gemeente Utrecht is nu eigenaar van het werk en er is een contract dat zij de komende vijf jaar voor het onderhoud en beheer zorg zullen dragen. Het is nu ook opgenomen in kunstwandelroutes door de stad.

Een hoopgevend verhaal: wat de inzet van één betrokken bewoner kan doen en dat, zelfs dertig jaar later, een kunstwerk als een feniks kan verrijzen.

korriebesems.nl
ontdek-utrecht.nl/lumen

* Dort, wo du nicht bist, ist das Glück, een aphorisme van Georg Philipp Schmidt von Lübeck ofwel Schmidt von Lübeck (1766 – 1849). Schmidt von Lübeck, Lieder. Dritte vermehrte und verbesserte Auflage, Altona 1847. Uit: Des Fremdlings Abendlied, 1813. 1816 vertoond door Franz Schubert onder de titel Der Wanderer.

Meer Artikelen

ADVERTENTIES