Vrijplaats

Maar kunstenaars zijn net mensen en hebben, soms of juist vaak, kritiek op van alles en nog wat in de maatschappij. En waarom ook niet? Juist de kunsten lenen zich er uitstekend voor om op kritische wijze om je heen te kijken. Een kunstenaar is namelijk niet zelden in staat om los van maatschappelijk belang en met een zekere afstand te kijken naar wat er zich in diens directe of wijde omgeving afspeelt. Het gaat om betrokkenheid bij de maatschappij, een betrokkenheid die we ook voorbij zagen komen in onze podcastserie Wat doet dat hier? (lees in dit verband ook het essay van Christiaan Weijts dat hij schreef voor BK-infomratie naar aanleiding van de podcastserie).

Kunstenaars zijn net mensen

Een kunstenaar kan de positie hebben om onafhankelijk te denken en handelen en leeft daarmee in een vrije ruimte van waaruit die ongestoord kan observeren, beoordelen, verbanden leggen, kritiek kan formuleren en ventileren. Soms heel impliciet, soms heel expliciet en op alle mogelijke manieren maar vooral op manieren die een ander nog niet eerder had bedacht.

Waarom klinkt dan toch geregeld het geluid dat kunstenaars zich bij hun leest (of ezel, papier, kwast, bijtel) moeten houden en maatschappijkritiek of maatschappelijke betrokkenheid moeten overlaten aan ‘een ander’? Is dat vanwege die onafhankelijke positie van kunstenaars, waardoor ze niet gebonden zijn aan politiek correctie meningen of politiek correcte ‘geen-meningen’, waardoor hun kritiek en de plek waar ze die uiten (in de kunstwereld) als ‘te gemakkelijk’ worden gezien?

Die vrijplaats, die de kunsten soms zijn, vormt niet zelden een bedreiging

Kunstenaars die goed om zich heen kijken, goed geïnformeerd zijn en in staat zijn verbindingen te leggen, hebben bij uitstek een positie waarin ze zaken aan de orde kunnen stellen, commentaar kunnen leveren en daadwerkelijk verandering in beweging kunnen zetten. Je zou kunnen zeggen dat ze zich bevinden in een vrijplaats. Een plek waar je naartoe vlucht en waar je veilig bent, alsof je binnen je eigen maatschappelijke context asiel krijgt, vrije ruimte om je eigen leven vorm te geven en in te richten. Een positie die benijdenswaardig is, maar die zeker niet iedereen op zich zou willen nemen, omdat het veel initiatief vereist, verantwoordelijkheidsgevoel, doorzettingsvermogen en veerkrachtigheid.

Die vrijplaats, die de kunsten soms zijn, vormt niet zelden een bedreiging, voor zowel overheden, instellingen als individuen. En al helemaal als er kritiek vanuit die plaats klinkt. Het is niet toevallig dat in vele meer of minder totalitaire regimes de kunsten als eerste – samen met de onafhankelijke journalistiek – sneuvelen. Er gaat een dreiging uit van kunstenaars en van de meningen die zij zich binnen de onafhankelijk kunsten zouden kunnen veroorloven. Des te meer reden om die meningen te koesteren