Tholen versus Iceland

In 2022 heb ik een maand als Artist-in-Residence gewerkt bij SIM Seljavegur in Reykjavik IJsland, aansluitend een maand bij Gilfelag in Akureyri IJsland. De eerste periode in de residency in Reykjavik was fantastisch. We waren met elf kunstenaars uit negen landen (Europa, Azië, Noord Amerika), ieder met een eigen project in haar of zijn studio. Heerlijk om er zo in alle rust en vrijheid in je eigen studio, zonder afleidingen die je thuis vaak hebt, geconcentreerd en niet door agenda’s gedicteerd, te kunnen werken. Tijdens het bereiden van maaltijden troffen we elkaar in de grote gezamenlijke keuken annex zitkamer. Soms gingen we met een aantal op zondagmiddag naar gratis klassieke concerten in het architectonisch spectaculaire concertgebouw Harpa. Of een keer met een groepje naar rock concerten op het dak van de hippe Kex club. Het culturele leven in Reykjavik is enorm levendig, en als buitenlandse kunstenaar was ik ook welkom bij openingen in musea en galeries.

Reykjavik is zo kleinschalig dat musea, bibliotheken en drukkers gemakkelijk te belopen zijn. Als er niet veel toeristen zijn is het bijna dorps qua rustige, relaxte sfeer. Ondanks dat het maximaal veertien graden was, terwijl er in die periode in Nederland en grote delen van Europa een hittegolf heerste, liep ik vaak ’s morgens naar het openlucht zwembad in de buurt om even te gaan zwemmen. Door het geothermaal water was de temperatuur van het buitenzwemwater super. Zwembaden zijn echte ontmoetingsplekken waar de lokale bevolking relaxed buiten in de extra warme tubs (tot zelfs 39 graden) uren met elkaar zit te kletsen. Wat me in beide steden bij contacten met de IJslanders opviel, was dat ze een enorme betrokkenheid bij elkaar hebben.

Heerlijk om zo in alle rust en vrijheid te kunnen werken

De aarde in IJsland is altijd in beweging en de nacht voordat ik naar Akureyri zou vertrekken werd ik wakker van de eerste van een serie heftiger aardschokken. Twee dagen erna barstte de vulkaan Fagradalsfjall op het schiereiland Reykjanes uit, gevolgd door lava die nog dagen erna uit de vulkaan stroomde.

Als je veel bagage bij je hebt is het handig om een auto te huren om van Reykjavik naar Akureyri te reizen. Je rijdt via de enige snelweg de Hringvegur (ringweg) die als een ring op het eiland ligt. Hij ziet eruit zoals bij ons een provinciale weg: per rijrichting één rij-baan, wel met een goed geasfalteerd wegdek.

Zijwegen zijn vaak niet geasfalteerd, dus daar heb je een sterke auto voor nodig. Voordat je vertrekt wordt aangeraden om de Veður weerapp te raadplegen, want het weer kan razendsnel omslaan. Met steeds wisselende weersomstandigheden rij je die kleine vierhonderd kilometer tussen de twee grootste steden door afwisselende spectaculaire landschappen.

In tegenstelling tot de residency in Reykjavik is die in Akureyri maar voor een of twee personen. Ik was er samen met de jonge Amsterdamse regisseur/filmmaker Ruben Peeters die daar een korte documentaire maakte over mij en mijn project ‘Tholen versus Iceland’. De documentaire zal onder andere worden getoond tijdens presentaties van het boek over dit project, dat in 2024 wordt uitgegeven.

Akureyri is nog kleiner dan Reykjavik met een hechte groep kunstenaars. Ook hier werden we voor openingen uitgenodigd, onder andere bij de kunstenaarssociëteit Cactus. Vanuit Akureyri heb ik daar, samen met Ruben Peeters, spannende hikes in de natuur ondernomen. Een aantal dagen hebben we met een gehuurde auto tochten gemaakt naar indrukwekkende gestolde lavavelden, borrelende zwavelpoelen en neerstortende watervallen waar ik ook macro-fotografisch onderzoek gedaan hebben.

Bij beide residencies heb ik gewerkt aan het project ‘Tholen versus Iceland’. De kern van het onderzoek is de kwetsbaarheid en de schoonheid van de natuur op twee geologisch zo verschillende eilanden. Bij dit project onderzoek en vergelijk ik wat de specifieke flora en zee-elementen van mijn geboorte-eiland Tholen zijn met de specifieke flora en zee-elementen van het eiland IJsland.

De kern van het onderzoek is de kwetsbaarheid en de schoonheid van de natuur op twee geologisch zo verschillende eilanden

IJsland, 20 miljoen jaar oud, ontstaan uit vulkanische erupties, ligt midden in de Atlantische oceaan dichtbij de Noordelijke IJszee. Tholen is veel jonger, in de 12e eeuw door moerassige landaanwinning uit kwelders ontstaan, ligt in de Oosterschelde een stuk landinwaarts, verder van de open zee af. Wat zijn de verschillen en wat de overeenkomsten tussen die twee qua geologische samenstelling van de bodem en geografische ligging op de aardbol zo verschillende eilanden wat betreft de oorspronkelijke vegetatie op het land en in de zee, en de zeedieren dicht bij de kust?

Ik bestudeerde micro- en landschapsstructuren, specifiek voor IJsland met de uitzonderlijke kleuren van de ongerepte vulkanische natuur en de vegetatie in het Noordelijke sub-Poolgebied, en de kleuren en transparantie van de ijzige natuur. Het onderzoek bestond eruit dat ik in Reykjavik langs de waterkant van de Atlantische Oceaan, en bij de afdeling ‘The Icelandic Flora’ in de Botanische Tuin met twee verschillende toestellen macrofoto’s heb gemaakt. Bovendien heb ik in de Universiteitsbibliotheek van Reykjavik onderzoek gedaan naar de Latijnse en IJslandse namen van de land- en zeeplanten en de zeedieren waar ik macrofoto’s van had gemaakt.

Vanuit Akureyri heb ik meer in de binnenlanden van IJsland, in de bergen en bij de zwavel- en lavavelden, en ook weer in de Botanische Tuin onderzoek gedaan. Het hele onderzoek heb ik fotografisch vastgelegd met focus op de visuele kwaliteit van het beeld. Het gaat me niet om een droge wetenschappelijke registratie, maar om het gevoel van schoonheid en kwetsbaarheid in beelden te vangen. Soms zelfs resulterend in (bijna) wazige beelden. Toch schrijf ik de datum van opname, de naam van de locatie, de coördinaten en de Latijnse en IJslandse of Nederlandse naam van de plant of het zeewezen handmatig onder de foto, als een soort wetenschappelijke registratie.

Vanwege praktische reisoverwegingen heb ik in Reykjavik op meegebracht papier een flink aantal foto’s digitaal op A4 formaat af laten afdrukken. Sommige foto’s heb ik tijdens de tentoonstellingen sec gepresenteerd, en op een aantal ben ik met mixed media verder gaan werken: met vetkrijt, pastelkrijt, kleurpotlood, inkten, aquarelverf, én soms heb ik op het papier geborduurd, of geperforeerd met verschillende diktes naalden. Soms vormt een foto in combinatie met andere bewerkte vellen papier een diptiek of triptiek.

Het gaat me niet om een droge wetenschappelijke registratie, maar om het gevoel van schoonheid en kwetsbaarheid in beelden te vangen

Tijdens de SIM Open Studio’s in Reykjavik kwamen, ondanks de vakantieperiode, geïnteresseerde bezoekers naar ons werk kijken en volgden er geanimeerde gesprekken. In de Deiglan Gallery in Akureyri heb ik aan het eind van mijn residency een solo-expositie gehouden en een artists talk. Beide evenementen werden goed bezocht en er waren fijne reacties van IJslandse en andere internationale bezoekers.

Op mijn geboorte-eiland Tholen heb ik in 2021 en 2023 onderzoek gedaan naar de specifieke flora en zee-elementen. Ook van die opnames worden afdrukken gemaakt en daar ga ik dan ook op doorwerken. Volgend jaar zal het project uiteindelijk resulteren in een boek met nadruk op het fotomateriaal over beide eilanden en beknopte teksten in het Nederlands, Engels en IJslands.

Het onbevangen en met verwondering naar de wereld om je heen kijken, en dan met name naar de natuur in al zijn facetten vindt zijn oorsprong in mijn kindertijd op een boerderij in Zeeland. Dezelfde kinderlijke verwondering over en bewondering voor de natuur heb ik heel mijn leven tot en met nu behouden. Het is niet omdat natuur door de klimaatverandering nu volop in de belangstelling staat dat ik hier mee bezig ben. Het is een logisch gevolg van en vervolg op mijn manier van kijken naar de natuur als kind rondom onze boerderij, sinds mijn studietijd in mijn kleine stadstuin, en op mijn reizen wereldwijd.