Papiermaken

Aanleiding

In de zomer van 2017 was ik met mijn gezin op een rondreis door China. Een van de reisdoelen was het papiermakerdorp Shiqiao. Een bijzondere, historische plek in de bergen in Zuidwest China waar op traditionele wijze papier werd gemaakt. Hele families leefden ooit van het ambacht. Er was nog een enkele straat van over. Daarnaast viel een nieuw centrum iets buiten het dorp op. Een door de overheid geïnitieerd bouwproject om toerisme die kant op te krijgen. Toen we arriveerden reageerden de aanwezige werknemers verschrikt en verrast. Geen van hen sprak Engels. Gelukkig bleek er nog ander bezoek te zijn waaronder een gepensioneerd docent die eerder in Oxford had gewerkt. Deze man, Chen Jianming, was met zijn schoonzus Yuan Bo op reis langs diverse papiermakerdorpen in China. Yuan Bo werkt als professor aan de afdeling Arts and Design van de Tsinghua Universiteit in Beijing. Ze heeft een stichting opgezet met als doel het traditionele ambacht van papiermaken in China te inventariseren en daar waar mogelijk te revitaliseren door een koppeling met hedendaags design en kunst. Het contact werd met de dag hartelijker, werk werd aan elkaar getoond en kennis werd gedeeld. Bij het afscheid werd beloofd contact te houden.

Toen we arriveerden reageerden de aanwezige werknemers verschrikt en verrast. Geen van hen sprak Engels.

Uitnodiging

Een jaar later ontving ik de uitnodiging om als gastdocent aan de Tsinghua Universiteit een workshop te geven aan studenten van de design en schilderafdeling. Wat een prachtige mogelijkheid om weer terug te kunnen. En ook zo spannend, om als Hollander in China, de bakermat van het papiermaken, les te mogen geven juist op dat vakgebied.

Het thema bood me een kapstok om zeer specifieke cultureel artistieke verschillen tussen Oost en West aan te stippen.

Ik besloot om het thema landschap als uitgangspunt te nemen. Het thema bood me een kapstok om zeer specifieke cultureel artistieke verschillen tussen Oost en West aan te stippen. Maar ook de overeenkomsten te laten zien. Natuurlijk kwamen ook de verschillende technieken aan bod. Van mij werd gevraagd om de workshop van dag tot dag uit te werken. De start zou een presentatie zijn voor de studenten met een overzicht van hedendaagse papierkunst, het thema landschap en mijn eigen werk. Daarna vier dagen aan de slag, een weekeind met excursies, nog eens drie dagen workshop met als afsluiting een laatste dag met evaluatie en presentatie van het werk.

Verblijf

Bij aankomst op het vliegveld van Beijing werden we, mijn vrouw Annechien was mee, zeer hartelijk opgewacht door Yuan Bo en haar assistent. Vervolgens reden we naar de universiteitscampus.

In ons gastappartement hebben we het programma doorgenomen. Vervolgens spraken we voor de middag af met twee andere assistenten voor een wandeling over de campus. De wandeling was indrukwekkend. De campus bleek een kleine stad in een metropool. Ons appartement stond in een blok waar veelal personeel met hun families woont. Er waren meerdere kleine wijken met woonblokken maar ook vrijstaande huizen. Ruime parken en pleinen met kunst in de openbare ruimte.

Presentatie

De volgende ochtend hadden we onze eerste wandeling van het appartement naar de Academie. We liepen langs een traditionele hoofdpoort, de oude ingang van de campus, onder een lange rij Ginkgobomen, geflankeerd door een afwatering waaruit een arbeider met een schepnet herfstblad aan het vissen was. Alle tijd. Eenmaal aangekomen op de afdeling stond alles gereed, ook de studenten zaten vol verwachting klaar voor de start.

Na een korte introductie door professor Yuan Bo en kennismaking met de aanwezige tolk heb ik de onvermijdelijke cadeautjes uitgedeeld. Hilariteit en grote dank, prima start. Een studente viel me op; ze had goede vragen en opmerkingen. Na de pauze gingen we naar het Paperlab, twee verdiepingen lager, waar we de rest van de tijd zouden werken. Tot mijn geluk trof ik daar de attente studente aan; zij bleek de werkplaats beheerder. Ze was bezig met haar Phd, bij een andere professor. Met deze man had ze het Paperlab helpen opzetten. Ideaal, ze sprak goed Engels en was zeer behulpzaam en zorgzaam. Sowieso hadden we op dit punt niets te klagen; we werden voortdurend op onze wenken bediend tot aan verwenning toe.

Dus alles klaar voor de start, de volgende ochtend, maar eerst nog samen eten. Ook een dagelijks terugkerend ritueel, heel ontspannen en erg lekker.

Het Paperlab was niet groot, maar goed geoutilleerd. Onder andere een krachtige Hollander (pulpmaalmachine) was voorhanden. Voldoende schepbakken, waarvan een zeer groot formaat die later nog goed van pas kwam. Ook een droogtafel waar we veel profijt van hebben gehad. Professor Yuan Bo had op basis van mijn verlanglijst de nodige grondstoffen en tools ingekocht, er was niet op de penny gekeken. Dus alles klaar voor de start, de volgende ochtend, maar eerst nog samen eten. Ook een dagelijks terugkerend ritueel, heel ontspannen en erg lekker.

Workshop

De workshop ging in op de verschillen tussen Oosterse en Westerse technieken, waarbij we gebruik maakte van de verschillende specifieke vezels en schepramen. Voor het thema landschap leerden de studenten een eitemperaverf te wrijven om hiermee op de vrije zondag buiten naar de waarneming te gaan schilderen. Dit intermezzo koppelde hun ervaring met het maken van papier aan een artistieke vertaling van het landschap middels de schilderachtige techniek pulp painting. De studenten maakten eerst hun eigen schepraam op A4 en A3 formaat. Elke instructie van mij werd alert gefotografeerd, niets mocht verloren gaan! De verschillende vezels (kozo, katoen, sisal en hennep) werden voorbereid. De studenten waren leergierig, geen tijd ging verloren aan getreuzel of gegein. Al werd er ook gelachen, maar dat betrof vaak mijn vreemde Hollandse humor, die ze desondanks toch wisten te plaatsen. Het brak al snel het ijs.

De derde dag werden materiaal en techniek van het pulp painten geïntroduceerd. In de middag kregen de studenten een eerste uitleg over het wrijven van de eitempera. De volgende dag hebben we geëxperimenteerd met het pulp painten waarbij vooral het droogproces middels de droogtafel om aandacht vroeg. De tafel was oorspronkelijk gemaakt voor het bedoeken van kalligrafie met zijde. Een groot aluminium tafelblad kon tamelijk precies op temperatuur worden gebracht. De natte vellen papier droogden binnen een kwartier. Al snel hadden de studenten het proces in de vingers en weer verbaasden ze me met hun anticipatie; voor ik het wist werd er al geëxperimenteerd met een nat in nat techniek die ik nog wilde uitleggen. Erg fijn! Tijdens het weekend hadden de studenten de tijd om zelf te werken in het Paperlab onder begeleiding van de assistente en buiten te schilderen met het zelfgemaakte materiaal.

Al snel hadden de studenten het proces in de vingers en weer verbaasden ze me met hun anticipatie…

In het weekend hebben we Beijing bezocht; zaterdag hebben we met hulp van een studente een aantal kunstlocaties bezocht. Een ervan was INKstudio, een prachtige galerie met een concentratie op hedendaagse kunst op basis van inkt/kalligrafie. In de middag een bezoek aan area 798, een oud militair industrieel complex waar verwant aan de westerse aanpak het hele gebied was getransformeerd tot een hip gebied vol met bars, shops en galeries. In de openbare ruimte trof je de artefacten van de industriële geschiedenis. Zondag bezochten we samen met de werkplaatsassistente, waar we inmiddels erg goed mee konden opschieten, een paar onvermijdelijke ijkpunten (Tienanmen plein, een stukje Verboden Stad (groot en erg druk!) en de Temple of Harvest). Ook vonden we een traditionele winkel met prachtig papier, penselen en inkten en sloten we de dag af met een goed Pekingduck restaurant waarbij we eerst buiten op een plastic krukje, sippend aan de thee moesten wachten tot er plek vrij was. En dat was de moeite waard!

De maandag begon met een presentatie en bespreking van het werk wat de studenten dat weekend buiten hadden gemaakt. Op basis van deze schetsen en de evaluatie zijn de studenten aan het werk gegaan in het Paperlab. Al snel ging het los, geen rem, de productie was hoog! Het gaf mij de ruimte om een extra large schepraam voor te bereiden. Een assistent van de houtwerkplaats hielp me hierbij. Het frame werd bespannen met een speciaal gaas wat ik had meegenomen uit Nederland. Middels een opgiettechniek en liggend boven de grote schepbak kon zo een vel van 75×150 cm worden gemaakt. Zo verliepen de laatste twee dagen snel en geheel naar wens. De voorlaatste dag kregen we een rondleiding door de Academy.

Klassiek, academisch en imponerend tegelijk. Wat een ambachtelijk niveau!

We bezochten verschillende afdelingen. Het bekende kopiëren als basis voor het ambacht zagen we vaak terug, bijvoorbeeld bij keramiek. De afdeling sculpture behoorde Yuan Bo’s echtgenoot toe, als hoofddocent vol trots meelopend. Daar was begrijpelijk wat meer aandacht voor, en niet zonder reden. Klassiek, academisch en imponerend tegelijk. Wat een ambachtelijk niveau! En dat voor undergraduates. In de middag zijn we naar het atelier van Yuan Bo en haar echtgenoot gereden, een voormalige meubelfabriek, veel ruimte, beide hadden een grote werkplaats en eigen exporuimte. Yuan Bo’s stichting Zhi Yuan, een platform voor de promotie van het ambacht van papiermaken in relatie tot kunst en design, is er ook gesitueerd.Dan was daar alweer de laatste dag; met een evaluatie en presentatie van het resultaat van de workshop. Ik was trots op het resultaat en liet dat ook blijken. Het was een erg plezierige afronding van een mooie en intensieve periode. Wat een hartelijkheid hebben we mogen ontvangen!

Op dit moment heb ik nog geregeld contact via WeChat, de Chinese variant van Whatsapp. Ik ben blij dat via dit contact nu diverse Nederlandse kunstenaars die met papier werken een plek hebben gevonden op het podium van Zhi Yuan. Ik hoop in de toekomst hier nog een mooi vervolg aan te kunnen geven, samen met onze collega’s van de Tsinghua Academy for Arts and Design.

markdeweijer.nl