Op zoek naar tussentijd aan de IJssel

“Onze wereld is bijzonder arm aan onderbrekingen, aan tussenruimte en tussentijd,
zoals Koreaans Duitse filosoof Byung-Chul Han signaleert (…)
Joke Hermsen hoopt op een opleving van Kairos,
het subjectieve, dynamische en kwalitatieve moment dat tot verandering van inzicht kan leiden”.

(Citaten ontleend aan Over Ons/Missie Kunstgemaal Bronkhorst)

Het hierboven geciteerde boek van Byung- Chul Han: De vermoeide samenleving, de terugkeer van Eros, kreeg ik twee jaar geleden cadeau van mijn zoon, die filosofie studeert in Amsterdam. Het boek stemt tot nadenken en activeert het zien van de Ander en ziet uit naar vertraging. Het beschrijft de problemen in onze op prestatiegerichte wereld. Het begrip Kairos (uit het gelijknamige boek van Joke Hermsen) werd ook door mij geadopteerd, als belangrijke voorwaarde voor creativiteit en aandacht.

Toen mijn blik op deze plek aan de IJssel viel, kwamen de zaken samen en wist ik: hier moet ik zijn voor rust en bezinning. Tijdens mijn verblijf in het Kunstgemaal vond ik de ruimte en focus om aan het boek De Andere Kant te werken: een gezamenlijk project, dat ik een jaar eerder was gestart met mijn tweelingzus Wilma Eleveld. In beelden, dialogen en poëzie belichten wij – als beeldend kunstenaar en dichter – ons tweelingzijn in een bijzonder vormgegeven boek. Het boek is een poëtisch onderzoek naar de dynamiek en verbinding tussen tweelingzussen en reflecteert het verlangen naar wij en het zien van ik en jij in de dynamiek tussen mensen in het algemeen en tweelingen in het bijzonder.

Een plek voor bezinning

Hieronder is te lezen hoe ik terugkijk op het poëtische en creatieve proces bij het maken van dit boek, dat in oktober 2022 in kleine oplage verscheen. Met behulp van dagboekaantekeningen beschrijf ik mijn verblijf in het Kunstgemaal en hoe het boek het licht zag en onlangs werd gepresenteerd in een tentoonstelling in het auditorium van het Henriette Polakmuseum in Zutphen.

We schrijven de zomermaand juni/juli 2022. Mijn tijdelijke huis is voor drie weken een deel van de voormalige dienstwoning van gemaal Grote Beek bij Bronkhorst. Het gemaal is een prachtig gemeentelijk monument uit 1953 midden in het schitterende IJssellandschap. Het is een plek voor bezinning.

De Andere Kant, op zoek naar verbeelding

Drie weken ben ik hier. Ik werk aan het boek. Ik teken, ik schilder ik knip uit en componeer de beelden. Mijn zus Wilma schrijft de poëzie, thuis in Warnsveld niet ver van hier. Wat we onderzoeken is persoonlijk en van ons, maar blijkt gespiegeld in het universele menselijke verlangen naar verbinding en het streven naar heelheid. Ik leg hier aan de IJssel de laatste hand aan de beelden met in mijn hoofd de gedichten van mijn zus. Om mij heen is het Hollandse eindeloze licht dat gereflecteerd wordt door de IJssel. Ooievaars scheren langs de horizon en landen op weide tegenover het Kunstgemaal.

Het is warm. Het werk vordert langzaam in de zomerse hitte. Ik maak een dagindeling: ‘s ochtends sta ik heel vroeg op en maak ik gebruik van de ochtendkoelte. Daarna het ontbijt aan de picknicktafels voor het huis met uitzicht op de IJssel. De lage, brede uiterwaarden die eindigen in de rivier. Dan wandelen of fietsen, om Kairos te vinden. In de vroege ochtend is er de mist boven het water en het geluid van een voorbijvarende aak. Fietsers die op de dijk dwalen en hun weg vinden. Lichte zomerkleding en voorbijvliegende flarden van gesprekken.

Ik ben op zoek naar verbeelding waarin persoonlijke ervaringen en gedachten transformeren tot iconische beelden. Ik kijk terug op mijn rol als zus, en laat oude door mij zelf opgelegde patronen los. De zon brandt op het platte dak van wat tijdelijk mijn onderkomen is. De woonkamer wordt een atelier, de ronde tafel ligt bezaaid met stukjes beschilderd en geknipt karton die de ingrediënten vormen voor mijn collages. Op de vloer leg ik de samengestelde beelden en ik schuif en kijk. Kijkt het werk terug? De gracieuze berk naast het gemaal offreert gefilterd, bewegend licht en schaduwen. Om en in mij is een stilte die vol leven is.

Vliegen
Zij kiest het linker en verdwijnt
in het heuvellandschap.
Op het pad rechts van haar dwaalt haar zus
met rugzak en kompas.
Zie ze zwenkend opmerkzaam zijn.
Zie ze hurken op hun pad.
Zie hoe hun handen teder
de hartschelpen omvatten.
Zie hoe die bewegingen hen weerkaatsen.
Zie hoe het opvliegen hen tot reisgenoten maakt.
Zie ze mogelijk nog iets gladstrijken voordat
ze in dat nest verdwijnen.
Hoe ze het treffen; zicht op ruimte en het pad
in die onbescheiden sponde.

(Gedicht: Wilma Eleveld uit de bundel De Andere Kant)

Wij zijn verhalen

Ik loop dagelijks door het kleine poëtische bos achter het gemaal. Het is er koel en groen en de geschiedenis is er voelbaar. Ooit heeft er een kasteel gestaan boven op de heuvel. Terwijl ik mijn eigen verhaal vormgeef en de beelden voor het boek langzaam vorderen, vul ik mijn ogen met het landschap om mij heen. ‘s Ochtends dwaal ik langs de rivier. Ik volg haar meanderende verloop. The river is within us.

Ik wandel langs de dijk die een grens vormt met de uiterwaarden. De oude Achterhoekse boer die met mij een klein gesprek voert over zijn zieke vrouw. Het spelende kind dat dartelend achter zijn vader aanrent langs de beek achter het huis terwijl vader foto’s maakt met zijn smartphone. De raapster van afval die elke ochtend in gezwinde voetstappen de dijk afstruint met een vuilraper in haar hand. De beschouwer in mij observeert. Het werken aan mijn eigen verhaal brengt mij bij andere verhalen.

De Andere Kant verschijnt

Langzaam krijgt mijn eigen verhaal De Andere Kant aan de IJssel een fundament en wordt een nieuw verhaal. Op een dag komt mijn zus mij bezoeken en ik laat haar zien wat ik aan het maken ben. De woorden van de dichter vinden mijn beelden en de beelden van de kunstenaar vinden haar woorden. Er ontstaat het idee voor een leporello als voorpublicatie op het boek.

Wanneer ik op 9 juli 2022 terugreis naar mijn huis aan de Andere Kant van het land heb ik een map vol beelden verzameld. We geven elkaar nog tot 26 oktober (onze geboortedatum) de tijd om samen aan het boek te werken. We overleggen met Manja van der Storm die de vormgeving voor haar rekening neemt en we vinden een drukker. Het boek verschijnt op 22-10-2022 in een oplage van 200 exemplaren. Op 13 november 2022 houden we een feestelijke boekpresentatie in Amsterdam. Waar kon dat anders dan in het in het Mandela Huisje (gelegen aan het IJ) waar vanuit de Ubuntugedachte verbinding wordt gevierd?

Van 24 februari 2023 – 4 april 2023 werden als kroon op ons werk beelden en poëzie uit het boek getoond in een stille expositie in het auditorium van het Henriette Polakmuseum in Zutphen.

fennandaeleveld.nl/heaven-earth-uitgaves/
hetkunstgemaal.nl/Artists-Residence