Lagos, een stad om te ervaren

Lagos, een stad in Nigeria met 21 miljoen inwoners. Elke dag komen er 2000 nieuwe mensen bij, per jaar zo’n 600.000. Een stad van extremen. Enerzijds een kleine groep Nigerianen met heel veel geld en luxe (vaak afkomstig van de voormalig rijke stammen), met eigen personeel en nog een huis in Londen, waar hun kinderen studeren. Anderzijds leven mensen in sloppenwijken, met gezamenlijke toiletten van golfplaten een meter boven de grond, waar de uitwerpselen direct de rivier of het open riool ingaan. Stammen uit Benin komen hier om de armoede te ontvluchten, maar belanden hier in dezelfde omstandigheden. Mijn verblijf in Iwaya, waar Lagos ooit is ontstaan, is vlak bij de sloppenwijken.

Lagos, een stad in ontwikkeling. Naast de populaire muziek- en nollywoodscene, leeft de beeldende kunst. In november is er een internationale kunstbiënnale, een kunstbeurs en een internationaal fotofestival in het luxe gedeelte van de stad. Ik zie veel performance kunst, dichters, fotografen en videokunst. In hun werk voel ik de oeroude kracht in het vertellen van verhalen.

Aderemie Adegbite, de organisator van het ICAFlagos2017 festival, woont in Iwaya. Hij wil juist in deze arme wijk de mensen met kunst in aanraking laten komen. Het is zijn tweede festival, en de eerste keer met residencies. Hij heeft Moran Been-Noon uit Ierland en Aline Motta uit Brazilië en mij uitgenodigd. We verblijven allemaal in Iwaya, om zo het echte leven ter plekke te ervaren.

Ik woon in een 4-kamer appartement, met een familie van twaalf. De vrouw des huizes heeft haar slaapkamer en badkamer voor een maand aan mij afgestaan. Er is één groot bot mes in huis, één gaspitje, geen schaar en geen boeken. Een groot gedeelte van de dag is er geen stromend koud water of elektra, voor iedereen een uitdaging. De meeste andere huizen in de buurt hebben geen toilet in huis, maar een gezamenlijk hok op de binnenplaats waar je je, met water uit de put, na je behoefte kunt schoonmaken. Dit hok is tevens de douche. De geur en het lawaai is opvallend anders dan in Nederland. Nabije houtzagerijen verbranden hun afvalzaagsel dag en nacht. Schreeuwende taximannen, verkoopmannen, het schallende gebed van de moskeen om 5 uur ’s ochtends; ik woon er middenin.

Onze introductie
Aderemi Adegbite laat ons Lagos zien. In de sloppenwijken en op bezoek bij bekende muzikanten, kunstenaars en reclamemakers in de kunst. We gaan naar muziek- en kunst- optredens. Ook zijn we te gast in radioprogramma’s om onze projecten en het festival aan te prijzen. Lagos is, zoals de lokale fotograaf Uche James Rhoda zegt, niet een stad van mooie plaatjes, maar een stad om te ervaren en te ontmoeten.

Mijn project
Mijn project onderzoekt de waarden in de wijk: caring, humble, hard working, open, innovative. Woorden waar niet vaak over wordt gesproken, maar die mensen bewegen. Ze kunnen culturen verbinden. De woorden laat ik in de straten terugkomen, zichtbaar voor iedereen.

In drie workshops heb ik de woorden verzameld. Het zijn antwoorden op de vraag “wie is je grote voorbeeld in deze wijk, en waarom?”. Het waarom zijn de waarden van mensen. Wat vinden zij belangrijk? Aderemi introduceert de workshops in de context van het festival. Hij ondersteunt mensen voor wie Engels moeilijk is, of überhaupt niet kunnen schrijven. De eerste workshop, drie dagen na mijn aankomst, is met huisvrouwen die wekelijks bij elkaar komen om hun ideeën te bespreken. De workshop vindt plaats in de woonkamer van ons huis. De tweede workshop zijn de mannen van een t-shirt fabriek. In hun 16 m2 werkruimte met vijf naaimachines, tussen de hopen kledingstukken, bedenken en vertellen ze elkaar hun belangrijke waarden. De derde workshop is in de sloppenwijken, een plek op straat waar de vissers elke dag een spel spelen. Tussen het geschreeuw van de mannen door, en de kinderen die nieuwsgierig naar ons toekomen, vertel ik de bedoeling van de workshop en verzamelen we hun woorden.

Met deze woorden ga ik aan de slag. Ze komen terug op ontmoetingsplaatsen, zoals een brug, banken en krukjes, daar waar mensen met elkaar praten. Ook heb ik woorden op toektoeks geplakt. Het gebruiken van woorden, uitspraken en reclames op deze ‘taxi’s’ is hier heel gebruikelijk.

Ik laat enkele woorden vertalen in het Egun, de taal in de sloppenwijken, en in het Yoruba, de taal van de oorspronkelijke bewoners in deze streek. De vertaling van creative en innovative kennen ze niet in het Egun. Calm, humble of godfearing kennen geen losse woorden, maar enkel omschrijvingen.

De woorden prikkelen tot gesprek. Wat betekent caring voor iemand? Kan zij of hij daar een voorbeeld van geven? Welke gedrag hoort hierbij? Een deelnemer vertelde dat caring past bij zijn vriend, want hij staat altijd klaar voor iedereen. Praten over deze woorden kan meer inzicht en oplossingen in conflicten geven.

Uitvoering
Het eerste woord curious is gepland voor op de houten brug en is gemaakt van verzameld afvalhout, stof en plastic, geïnspireerd op de huizen in de sloppenwijk. Ik werk samen met de lokale timmerman Tosi. Zijn werkplaats is op de grond in een overdekte ruimte waar men ’s avonds voetbal kijkt. Na wat begripsverwarring over de constructie van de letters neem ik hem mee naar de brug, om de hoogte van de letters te bepalen. Daar ziet hij hoe hij de letters kan bevestigen. Daarna gaat het heel snel; en in drie à vier uur is curious klaar. Enkele dagen later volgt brave, voor de tweede brug. Tien dagen voor de opening van het festival zijn na een hevige regenbui de bruggen ‘verdwenen’. De planten in het water hebben de bruggen omgeduwd. Nu maken we de tocht over het zwarte vuile water in houten bootjes; aan de overkant bespreken we met de lokale bewoners een alternatieve plek voor mijn woorden.

Na vele dagen van uitstel en no worries helpt de organisator, twee dagen voor het festival, om toestemming te krijgen de houten letters op de gebouwen te plaatsen. De operatie houten letters kan starten! We regelen een afvalkar om de letters te vervoeren, dan via bootjes naar de overkant, en Tosi kan aan de slag. Moran maakt langs de oever foto’s en geeft aan of de letters recht hangen. Vele kinderen om haar heen schreeuwen met haar mee.

De woorden op de banken en krukjes zijn na veel geduld en goed secuur werk van de graficus Jeje nog op tijd klaar, op de dag voor het festival. Ik heb groepjes van woorden gevormd. Bij een kaartclub in de open lucht zijn de woorden: jovial, hardworking en tricky. Een andere speelplek: open, calm (itunu) en godfearing (Bu Disi Na Jiweyewhe) en bij een kantine de woorden inventive, caring (abojuto) en humble. Bij deze kantine is ook plek voor een timmerman, een schoenmaker, een slager, een voetbal-kijken-plek, een wasserij, een crèche voor kinderen van de werknemers en elke avond een kleine plek voor onderwijs in de koran voor de kinderen. Dat is voor mij inventive. In tegenstelling tot de winkeltjes die allemaal ongeveer hetzelfde verkopen. Het krukje met het woord tricky heeft het daglicht nauwelijks gezien; de bewoonster was bang dat het wegkomt en heeft het meteen in haar huis gezet.

Als derde element van het project heb ik woorden als stickers laten printen. De woorden op de toektoeks (kekes hier genoemd) krijgen gretig aftrek nadat de eerste chauffeur overtuigd is. Ze zullen nog maanden hier rondrijden, en de vele verkeersdeelnemers een gesprek laten beginnen over de woorden attentive, open, quiet, honest, talkative, playfull.

Het festival
Aan het vijfdaags ICAFlagos2017 festival doen 80 kunstenaars mee. Ook de vertegenwoordiger van de Nederlandse Ambassade, die het project ondersteunt, komt op bezoek. Door de straten hangen foto’s en tekeningen. Er zijn performances, en videoprojecties spontaan in de wijk zichtbaar. Tijdens het festival leid ik bezoekers langs mijn werken. De lokale bevolking is bezig met de woorden, trots dat ze bij hen staan of zich afvragend wat ze betekenen, discussies ontstaan. Op de laatste dag woon ik een heel interessante lezing bij van een groep jonge Nigeriaanse kunstenaars invisible borders. Blij dat ik hen ontmoet heb. Ze vinden mijn werk ook interessant. Misschien kunnen we in de toekomst samenwerken.

De foto’s van mijn werk zijn gemaakt door Moran Been-Noon. En natuurlijk dank ik alle mensen ter plaatse voor het verblijf en het realiseren van mijn werk in Lagos, in het bij-zonder: Aderemi, Jamiu, Tosin, Jeje, Soij, Aline, Abraham, Michel en Ahlaja.

icaflagos2017.com
anjasijben.com
vimeo.com/250809000