Kloster Bentlage

Voorafgaand aan de werkperiode in 2023 was er een kennismakingsweekend in september 2022. Die eerste avond was al bijzonder. In de weide achter het ‘Bauernhaus’ van Kloster Bentlage maakten we een vuur in een grote vuurschaal, waar iedereen zich omheen verzamelde. ‘s Middags hadden we het voorbereidende werk om de houtskool te stoken gedaan: de meegebrachte ontbaste takken van verschillende soorten bomen op maat geknipt en vervolgens in blikjes gedaan en afgevuld met zand. We haalden gedroogde houtblokken, maakten als avondeten pizza’s en brachten dat met wijn mee naar het vuur.

Terwijl in dit vuur het tekenmateriaal voor de volgende dag werd gestookt, kwamen de eerste gesprekken op gang over soorten papier, fixatief, diverse stookmethoden en de manier waarop we houtskool in onze tekenpraktijk gebruiken. Dat dit oeroude materiaal als zelfstandig medium nog steeds een uitdaging vormt was wel duidelijk.

Bij deze eerste ontmoeting waren alle deelnemende kunstenaars aanwezig: Susanne von Bülow (Duitsland), Daniela Baumann, Benjamin Nachtwey, Jitske Bakker, Emmy Bergsma, Agatha van Amée, Gerben Dirven, Lisanne Sloots (Nederland) en Fabrice Cazenave (Frankrijk).

Dag twee organiseerden we korte presentaties van de meegebrachte eigen tekeningen in verschillende ruimten in het klooster. Ook Gerrit Musekamp van Kloster Bentlage en Josien Beltman van Rijksmuseum Twenthe kwamen langs, om met elkaar en het werk van iedereen kennis te maken. Diezelfde dag waren er al wat aftastende tekenactiviteiten, individueel en gezamenlijk. Dat smaakte naar meer.

Jitske Bakker:
Gewoon omringd zijn door  de aanhoudende zachte, krassende achtergrondgeluiden die iedereen produceerde, terwijl ze op verschillende manieren in verschillend tempo met houtskool op papier werkten, was al erg motiverend.

Tussen het weekend in 2022 en de artist-in-residence periode van 2023 waren er atelierbezoeken tussen sommige kunstenaars, om elkaars werkmethoden te leren kennen of aan eenzelfde tekening te werken. De resultaten en ervaringen werden door maandelijkse zoomsessies met de hele groep gedeeld. Praktische voorbereidingen en materiaalvragen kwamen zo ook aan de orde.

Het delen van de ateliergeheimen en het geloof dat het delen van kennis iedereen juist verrijkt, was een belangrijk onderdeel van dit houtskoolproject. De kunstenaars waren met zorg uitgekozen vanwege hun gevarieerde gebruik van houtskool én hun openheid en bereidheid om kennis te delen in een intensieve artists-in-residence periode in één gezamenlijke ruimte, waar normaal gesproken kunstenaars werken in de beslotenheid van hun eigen studio.

Fabrice Cazenave:
Toen ik werd uitgenodigd om mee te werken aan dit project rond houtskool, werd ik meteen enthousiast van het idee om de ‘geheimen’ uit onze praktijk te delen. Ik kon mijn methode voor het stoken van houtskool delen en in ruil daarvoor leerde ik weer nieuwe technieken.

De ’Scheune‘, een grote open ruimte op het terrein van Kloster Bentlage, werd ons gezamenlijke atelier, waar ideeën werden verkend en resultaten aan de muren hingen of op de grond lagen. Er was voor iedereen een grote werktafel en een aantal staande schotten, waardoor een eigen werkplek kon worden gecreëerd. Hier waren de activiteiten van elke kunstenaar, inclusief experimenteren, falen en nieuwe ontdekkingen doen, zichtbaar voor eenieder. We schoven regelmatig bij elkaar aan om een specifieke techniek of werkwijze te bekijken of kennis uit te wisselen over de gebruikte papier- of houtskoolsoorten, wat zorgde voor een continue stroom van uitwisseling tussen de deelnemers.

Benjamin Nachtwey:
De tijd in Bentlage was voor mij heerlijk en vol nieuwe ervaringen. Samenwerken met de ‘coalmates’ in één ruimte, deelnemen aan de experimenten, de ontwikkelingen en ontdekkingen van de anderen, in een goed functionerende, inspirerende groep.

Iedere ochtend, na het ontbijt, verzorgd door Kloster Bentlage, maakte de groep een ronde, om elkaars werkproces te bespreken. Die dagelijkse uitwisseling van gedachten en ideeën bleek inspirerend voor vervolgstappen. Kritische vragen en ondersteunende gesprekken waren waardevol om inhoudelijk verder te komen. Die gesprekken gingen verder aan de eettafel in de gemeenschappelijke woonkamer of in de keuken van het ‘Bauernhaus’. Waar de heerlijke lunch en een deel van het avondeten door Nadine Schaepmeijer van Kloster Bentlage werd gebracht. Die maaltijden vergrootten de saamhorigheid die ook tijdens de uitwisselingen bij het tekenen belangrijk was.

Agatha van Amée:
De dynamiek en het vertrouwen onderling in de groep was zo open en verwelkomend dat tijdens de werkperiode in Kloster Bentlage alle mogelijke terughoudendheid over werken in een groep en een andere omgeving direct wegvielen.

De natuur rondom het klooster was een andere inspiratiebron. Al vroeg in de ochtend rond zes uur startten de eerste tekenaars met ‘ochtendsessies’ buiten of in de ‘Scheune’. Na het ontbijt en de ochtendronde werd er dan zelf verder gewerkt. Buiten tussen de bomen of aan de rivier de Ems, die achter het klooster stroomt. Die invloeden van buiten zijn ook terug te zien in de op de natuur geïnspireerde werken.

Jitske Bakker: Ik zag de werkperiode als een kans om zoveel mogelijk op te nemen van wat ik niet alleen in mijn atelier kan vinden.

Lisanne Sloots: Ik liet me leiden door de vogels in het bos, bij het geluid van een koolmees had mijn hand de neiging om een andere beweging te maken dan bij het koeren van een duif. Zo ontstonden er vrije, beweeglijke werken.

Ook de stapel afgedankte tekeningen werd een bron van nieuwe ontdekkingen. Waar de één niet meer mee verder kon was de ander blij met nieuwe uitgangspunten.

Gerben Dirven:
Misschien wel de meest directe nieuwe inspiratiebron is het werken aan tekeningen met andere kunstenaars. Of ik nu de markeringen probeerde te herhalen of details wilde matchen, ik had nog nooit zoveel aandacht besteed aan het handschrift van andere kunstenaars.

Na afloop gaf iedereen aan ‘open’ de werkperiode in te zijn gegaan. Leren van elkaar, in elkaars nabijheid zijn was een gemene deler.

Emmy Bergsma:
Ik begon met dagelijks tekeningen te maken van de omgeving, als een soort studies, maar ik herkende daar mijn eigen beeldtaal niet in.

Bij het project verscheen een drietalige publicatie: HOUTSKOOL, HOLZKOHLE, CHARCOAL waarin de opgedane ervaringen met een breder publiek worden gedeeld. Deze publicatie omvat daarnaast een persoonlijk essay van tekenaar Marcel van Eeden, inzichten in de geschiedenis van houtskool, diverse stookmethoden en intrigerende interviews met alle negen kunstenaars, geschreven door Josien Beltman. Het boek is geïllustreerd met tekeningen die zowel voor, tijdens als na de residentie zijn gemaakt.

Susanne von Bülow:
Tijdens mijn dagen in Bentlage besloot ik aan een voor mij nieuwe techniek – zeefdruk – en een nieuw materiaal: houtskool te werken. Het was niet eenvoudig mijn onzekerheid, mijn paniek te delen met een grote groep.