Vertrouwen

Daar ware’ eens zeven wilgen
In eene boerenwei,
Die droegen groote pruiken op
Hun ouden harden houten kop
En stonden op een rij.

[Uit: De wilgen (1918), C.S. Adama van Scheltema]

De tweede editie van de IJsselbiënnale was voor de zomer van 2020 gepland maar corona maakte het onmogelijk om die tentoonstelling goed te organiseren, en is daarom verplaatst naar komende zomer. De organisatie wilde het jaar 2020 echter niet zomaar voorbij laten gaan. Juist in die bijzondere tijd was er behoefte aan troost; in de betekenis van verbinden, tot stilstand komen, bezinning maar ook hoop en positieve energie. Het landschap bood troost: terwijl de wereld in razend tempo veranderde, stroomde de rivier onverstoorbaar verder en het uitzicht bleef hetzelfde; of toch niet?

Juist in die bijzondere tijd was er behoefte aan troost

De IJsselbiënnale vond troost in een mooi en pijnlijk actueel thema. Een thema dat niet vroeg om een groots evenement of gebaar, maar om iets kleins en intiems. Wie van de 26 reeds geselecteerde kunstenaars zou daar op een mooie manier invulling aan kunnen geven? Dat werd Birthe Leemeijer, en zij ontwikkelde vervolgens het project Ontmoetingen bij de wilg.

De opdrachtgever

Mieke Conijn, directeur van Kunstenlab en de IJsselbiënnale, is de drijvende kracht achter deze ‘Ode aan de IJssel’. Met de mede- werkers van Kunstenlab en Stichting IJsselbiënnale is zij verantwoordelijk voor de inhoudelijke kant van de IJsselbiënnale; de selectie van de kunstenaars en de opdrachtformulering. Ze vertelt dat ze de deelnemende kunstenaars ‘in positie’ willen brengen, dat wil zeggen dat zij een kunstenaar aan de juiste locatie en aan de juiste partner koppelen waardoor er iets bijzonders kan ontstaan, en de kunstenaar uitgedaagd wordt een stap verder te gaan dan gewoonlijk. Kunstenlab heeft door de jaren heen een groot en stevig regionaal en lokaal netwerk opgebouwd; het vertrouwen in hen als organisatie levert die waardevolle partners en onverwachte locaties op.

De kunstenaar

Birthe Leemeijer vertelt dat het voor haar belangrijk is dat ze als kunstenaar wordt uitgenodigd vanuit vertrouwen. Dat de opdrachtgever samen met haar een avontuur wil aangaan waarvan het verloop ongewis is, in het besef dat je samen iets gaat doen dat nog niet eerder is gedaan.

Vertrouwen blijkt een sleutelbegrip voor zowel opdrachtgever als kunstenaar. “Gedurende een proces verzamelt een kunstenaar nog veel nieuwe inzichten wat kan betekenen dat het oorspronkelijke voorstel anders uitpakt. Een goede opdrachtgever is zich daarvan bewust en stelt zich flexibel op, beweegt mee in het traject”, legt Leemeijer uit. In Conijn en haar collega’s vond ze die belangrijke eigenschap.

Vertrouwen blijkt een sleutelbegrip voor zowel opdrachtgever als kunstenaar

Als het om het verkrijgen van een opdracht gaat, bevindt Leemeijer zich vrijwel altijd in een competitie met meerdere kunstenaars. “De eerste fase, die van het schetsontwerp, is de moeilijkste. Het vraagt de meeste denkkracht, veel onderzoek, concentratie. Schetsontwerpen die niet worden gehonoreerd kun je zien als het verlies van artistiek kapitaal. Alhoewel ideeën online of in een nieuwe situatie een onverwacht nieuw leven kunnen krijgen.” Bij de IJsselbiënnale was er geen sprake van een competitie; uiteraard moest er wel een voorstel voorgelegd en goedgekeurd worden. De opdrachtgever geeft de kunstenaar zijn vertrouwen, en in dit specifieke geval kan de opdrachtgever weer rekenen op het vertrouwen van de partners.

De opdrachtsituatie

Leemeijer zag tijdens haar fietstochten langs de IJssel de geknotte wilgen staan. Deze voor Nederland zo typerende boom moet, een- maal geknot, om de zoveel jaar verlost worden van zijn takken om niet uiteen te scheuren. Met behoud van veel kracht ontwikkelt de wilg wonderlijke en eigenzinnige vormen. Leemeijer zag die als levende sculpturen in het landschap, en haar viel een parallel op met deze tijd waarin mensen zich door het coronavirus beperkt voelen in hun groei.

Leemeijer besloot om te onderzoeken wat deze beperking betekent voor onze relatie met het landschap en de natuur. Ze organiseerde een dertiental Ontmoetingen bij de wilg tussen twee mensen die elkaar niet kennen. Hun gesprekken zijn te beluisteren als podcast. De opdrachtgever dacht actief mee over de mogelijke gesprekspartners en waar Leemeijer onder andere kunstenaars, wetenschappers en natuurbeheerders van buiten inbracht, introduceerde de IJsselbiënnale lokaal gewortelde personen. Na elk gesprek werd een tak aan de wilg gemarkeerd. De dertien takken zijn af- gesneden en tezamen herplant. In de loop van de tijd groeien die uit tot een levend monument om de coronatijd te markeren. Stichting IJssellandschap neemt het beheer op zich.

Waar Leemeijer onder andere kunstenaars, wetenschappers en natuurbeheerders van buiten inbracht, introduceerde de IJsselbiënnale lokaal gewortelde personen

Terugblikkend vindt Leemeijer het een opdracht die veel heeft teweeggebracht. De aanwezigheid van de oude wilg, de buitenlucht, het licht en het omringende landschap leverden gesprekken op die zich bewogen tussen hoop en wanhoop, met een onder- liggend verlangen naar verandering. Naar een andere relatie van de mens met de natuur. Het coronavirus is voor veel mensen een markering in de tijd, en daar gaven zij zodoende gestalte aan.

Met dank aan

Mieke Conijn en Josien in ’t Hof (IJsselbiënnale/Kunstenlab), Birthe Leemeijer
IJssselbiënnale 18 juni-19 september 2021
www.ijselbiennale.nl/ontmoetingenbijdewilg (hier vind je ook de podcasts)