Symposium Kunst in de openbare ruimte

ico Esther Didden

  • sleutelwerken

Op 20 januari jongstleden vond ons symposium Kunst in de openbare ruimte plaats en vanwege de maatregelen was het volledig online. Best een uitdaging, maar alle sprekers waren zeer bereid om mee te werken en er was gelukkig veel belangstelling om vanuit huis (of het atelier) mee te kijken en te luisteren. Dit symposium was het slot van ons jubileumjaar. BK-informatie bestaat veertig jaar en daar hebben we in 2020 uitgebreid bij stil gestaan. Zo hebben we, om de historische ontwikkeling van kunst in de openbare ruimte inzichtelijk te maken, vorig jaar maart 100 sleutelwerken kunst in de openbare ruimte bekend gemaakt. Dat zijn kunstwerken die artistiek, historisch, ruimtelijk of maatschappelijk van belang zijn of zijn geweest. Het zijn vertegenwoordigers van een tijdgeest; ze zijn typerend voor een bepaalde periode in de geschiedenis van kunst in de openbare ruimte.

Dit symposium was het slot van ons jubileumjaar. BK-informatie bestaat veertig jaar en daar hebben we in 2020 uitgebreid bij stil gestaan.

Om er achter te komen hoe kunstwerken in de samenleving zijn geland, zijn we rond de zomer de campagne #watdoetdathier begonnen. Openbare kunst is overal, ook in onze directe omgeving. Laten we onszelf en anderen eens de vraag stellen #watdoetdathier? We verzamelden via Facebook, Instagram en Twitter zoveel mogelijk foto’s en verhalen van publieke kunstwerken overal in Nederland. Wat heeft het kunstwerk in de afgelopen jaren meegemaakt? Wordt het goed onderhouden of is het een hangplek geworden?

De inzichten die we opdeden vormden de basis voor het samenstellen van het symposiumprogramma.

De inzichten die we opdeden via de sleutelwerken en de campagne #watdoetdathier vormden de basis voor het samenstellen van het symposiumprogramma. We organiseerden zes panelsessies waarbij kunstenaars, curatoren, bemiddelaars en adviseurs met elkaar in gesprek gingen over de toekomst van kunst in de openbare ruimte. Hierbij een eerste korte schets van de drie panelsessies die via stream live te volgen waren op 20 januari.

De rol van bemiddelaars

Liesbeth Jans, senior adviseur bij KunstLoc, agendeerde de vraag of er nieuwe bemiddelaars nodig zijn. Immers de bestaande structuren waarlangs opdrachten voorheen tot stand kwamen zijn grotendeels verdwenen en de wijze waarop een opdracht aan een kunstenaar wordt verstrekt is eveneens veranderd. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden, van fysiek naar fysiek én sociaal. Dat betekent dat ook andere domeinen meedenken over kunstopdrachten, bijvoorbeeld zorg en welzijn naast ruimtelijke ordening.

Een bemiddelaar zou een goede rol kunnen spelen bij het ontschotten.

Dat is positief als het gaat om draagvlak voor kunst in de samenleving. Echter er staan nogal wat schotten tussen de verschillende beleidsterreinen die de praktijk weerbarstig maken. Een bemiddelaar zou een goede rol kunnen spelen bij het ontschotten. Welke vaardigheden heeft een bemiddelaar nodig en hoe word je vervolgens een bemiddelaar? Een urgent onderwerp waarbij de noodzaak van een bemiddelaar niet ter discussie stond, maar hoe je bemiddelaar kan worden is niet eenvoudig. Het is een zogenoemd ervaringsvak. Wellicht kunnen kunstacademies overwegen om het in hun curriculum op te nemen?

Nut en noodzaak van gedoe

Joke de Wolf, kunstcriticus en schrijver, agendeerde voor het symposium de vraag: “Wat is het nut en de noodzaak van gedoe bij kunst in de openbare ruimte?”. Kunst in de openbare ruimte is voor alle gebruikers van die ruimte zichtbaar aanwezig, en veroorzaakt daardoor vaak gedoe. Voorbijgangers, omwonenden en belanghebbenden zoals winkeliers en uitzichtliefhebbers laten vaak al voordat het werk er staat, weten wat ze ervan vinden. Vooral als het werk hen niet aanstaat, weten ze zich off- en online te verenigen met actiegroepen en petities, en zoeken ze hun gelijk bij pers, sponsoren of politiek. Dit gesprek leverde tijdens ons symposium een zeer levendige discussie op. Over het algemeen was men het erover eens dat bewoners of gebruikers geïnformeerd moeten worden over de komst van een kunstwerk en het kunstwerk zelf. Maar in welk stadium dat gebeurt en welke zeggenschap de bewoners of gebruikers daarin krijgen, daarover liepen de meningen nogal uiteen.

Alternatief opdrachtgeverschap

Hierop sloot het onderwerp van Jeroen Boomgaard, lector Art in Public Space aan de Rietveld Academie, goed op aan. Hij wilde het hebben over andere vormen van opdrachtgeverschap. In de afgelopen jaren is de vraag ontstaan of er een meer democratische vorm van opdrachtgeverschap mogelijk is, in die zin dat niet de gekozen representanten de verantwoordelijkheid voor de realisatie van de kunst in de openbare ruimte dragen, maar juist degenen die er het meest mee te maken krijgen: de bewoners en gebruikers van de plekken waar de werken zich manifesteren. Maar hoe dat je dat op een goede manier? Gedeeld of uitbesteed opdrachtgeverschap zou zo’n mogelijkheid kunnen zijn. Dit ownership heeft echter allerlei ideologische ondertonen die goed in overweging genomen moeten worden. Kortom: wat betekent dergelijk eigenaarschap voor de kunst in de openbare ruimte en hoe zorg je ervoor dat het zowel tot het gevoel van meer grip op de leef- en woonomgeving leidt bij bewoners als een opdracht aan een kunstenaar voor een kwalitatief hoogstaande bijdrage aan het publiek domein.

Gedeeld of uitbesteed opdrachtgeverschap zou zo’n mogelijkheid kunnen zijn.

In het gesprek kwamen interessante voorbeelden voorbij waar het gedeelde opdrachtgeverschap geslaagd was, maar ook waar het niet gelukt was. Soms is een situatie eenvoudigweg te complex. Dan is een ouderwets mandaat aan een overheid of culturele instelling om een kunstwerk te realiseren nog steeds dé weg die belopen moet worden want anders komt er geen kunstwerk.

Special edition

Bij het volgende nummer van BK-informatie verschijnt in de vorm van een special edition een uitgebreid verslag van het gehele jubileumproject, waaronder het symposium. Naast Liesbeth Jans, Joke de Wolf en Jeroen Boomgaard hebben ook Arno van Roos-malen, Rinske Hordijk/Suzanne Sanders en Rogier Brom een panelsessie geleid.

nl_NL_formalDutch