Het oplopend aantal meldingen van de afgelopen tijd laat alleen het topje van de ijsberg zien. Dat staat in het advies Over de grens, op weg naar een gedeelde cultuur. 

Grensoverschrijdend gedrag gaat volgens het advies niet alleen om seksuele intimidatie en misbruik. Het kan ook gaan om pestgedrag, racisme, seksisme, discriminatie en andere vormen van ongewenst gedrag, die zorgen voor een onveilige werkomgeving. Slachtoffers ontwikkelen vaak fysieke en mentale klachten zoals stress, burn-out en depressie. 

Curatoren, docenten en artistiek leiders fungeren daarbij noodzakelijkerwijs als poortwachter, wat zorgt voor ongelijke machtsverhoudingen

Het komt ook in andere sectoren voor, maar in de cultuur- en mediasector zijn er specifieke risicofactoren die zorgen voor extra kwetsbaarheid, stelt de raad. Zo wordt in de sector vaak geselecteerd uit een groot aanbod van talent, terwijl er maar een beperkt aantal speel- en toonplekken is. Curatoren, docenten en artistiek leiders fungeren daarbij noodzakelijkerwijs als poortwachter, wat zorgt voor ongelijke machtsverhoudingen. Zeker als zij, bewust of onbewust, handelen vanuit vooroordelen en stereotypering ontstaat een onveilig werkklimaat. Daar komt bij dat er vaak sprake is van los-vaste arbeidsverbanden en baanonzekerheid. Met name zzp’ers zijn extra kwetsbaar. Ook wordt de sector gekenmerkt door een sterke prestatiecultuur en is fysiek contact in menig genre onlosmakelijk onderdeel van het werk. 

Uit angst, ongemak en schaamte durven slachtoffers ongewenst gedrag vaak niet te melden en kijken omstanders de andere kant op. De raad spreekt in dit opzicht van een zwijgcultuur. Bestaande structuren gericht op sociale veiligheid, zoals meldpunten en vertrouwenspersonen zijn voor slachtoffers bovendien vaak niet goed vindbaar, of het ontbreekt hen aan vertrouwen om er gebruik van te maken. 

Aanbevelingen aan instellingen

Praat erover 

De raad bepleit een cultuurverandering binnen de gehele cultuur- en mediasector. Werkenden in alle geledingen van de sector moeten zich beter bewust worden van hun eigen en elkaars grenzen. Dat begint met het voeren van een goed gesprek over veiligheid, gewenst en ongewenst gedrag. Zo ontstaat een open cultuur, waarbinnen werknemers zich vrij voelen elkaar aan te spreken op hun gedragingen. Leidinggevenden moeten een cultuur creëren van inspraak en tegenspraak. Werknemers zouden trainingen moeten volgen om dergelijke gesprekstechnieken aan te leren.

Verbreed de canon 

Grensoverschrijdend gedrag in de vorm van discriminatie en racisme wordt in de hand gewerkt omdat opleidingen en instellingen nog te vaak een beperkt, westers referentiekader hanteren. Als er meer oog komt voor andere perspectieven en tradities, zal de cultuur- en mediasector als geheel een veiliger plek worden voor alle makers. 

Verbeter de arbeidspositie van werkenden in de sector 

Veel werknemers in de cultuur- en mediasector hebben flexibele dienstverbanden. Een zzp’er is kwetsbaar en daarom extra gevoelig voor grensoverschrijdend gedrag. Maak daarom van fair pay een speerpunt in het beleid en borg de rechten op een veilige werkomgeving, ook voor zzp’ers. 

Aanbevelingen aan het kunstvakonderwijs

Stel een didactische aantekening verplicht 

Docenten aan kunstvakopleidingen moeten niet alleen vakinhoudelijke ervaring hebben, maar ook didactische kennis. Een didactische aantekening voor alle werkenden in het kunstvak-onderwijs, ook de docenten met een kleine aanstelling, zou daarom verplicht gesteld moeten worden. 

Aanbevelingen aan het Rijk

Zorg voor structurele ondersteuning van meldpunt Mores 

Mores heeft zich in korte tijd ontwikkeld tot het centrale meldpunt voor ongewenst gedrag. Verdere professionalisering is nu nodig. Om de zichtbaarheid van het meldpunt verder te vergroten en de onafhankelijkheid te borgen, is structurele ondersteuning van Mores vereist. 

Doe onderzoek 

Er zijn weinig gegevens beschikbaar met betrekking tot grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector. De behoefte aan structureel en terugkerend onderzoek is groot. Er zou daartoe een kenniscentrum moeten worden opgericht, dat de ontwikkelingen op het gebied van grensoverschrijdend gedrag monitort, en zorgdraagt voor de informatievoorziening over dit onderwerp binnen en buiten de sector.

Nationaal Actieplan 

Op 27 juni presenteerden Ministers Dijkgraaf (OCW) en Van Gennip (SZW) voorstellen voor de cultuurverandering die noodzakelijk zijn om de problematiek van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld in de gehele samenleving aan te pakken. Met een Nationaal Actieplan willen zij versteviging van wet- en regelgeving, gerichte acties en een maatschappelijk gesprek over normen hoe we op een prettige en respectvolle manier met elkaar omgaan. Beide ministers maken namens het kabinet contouren van het Nationaal Actieplan bekend. Deze zomer gaat het kabinet, in overleg met de regeringscommissaris, in gesprek met zoveel mogelijk belanghebbenden om het actieplan verder te brengen. In het najaar wordt het gepresenteerd. 

Download hier het advies Over de grens, op weg naar een gedeelde cultuur

Meer over het Nationaal Actieplan