Maatschappelijke opgaven
Het kabinet stelt in het coalitieakkoord, en in het verlengde daarvan staatssecretaris Gunay Uslu in haar beleid, dat de creativiteit en culturele kracht van kunstenaars, ontwerpers en andere creatieve professionals kunnen helpen om complexe maatschappelijk opgaven aan te pakken. De onderzoekers van Berenschot onderscheiden drie vormen van bijdragen van de culturele sector aan maatschappelijke op gaven: bewustwording creëren (vraagstukken en belangen verkennen), handelingsperspectief bieden (oplossingsrichtingen ontwikkelen) en effect bewerkstelligen (duurzaam in praktijk brengen).
Verdienvermogen
Omdat de bestaande geldstromen niet toenemen, heeft de culturele sector een nieuw perspectief nodig in het vergroten van het verdienvermogen. De onderzoekers constateerden dat de inkomsten van de culturele sector tussen 2009 en 2019 slechts met vier procent zijn toegenomen, terwijl in diezelfde periode het bruto binnenlands product met dertig procent toenam. De eigen inkomsten en private bijdragen voor de culturele sector zijn beperkt toegenomen en hebben de afname van subsidies in die jaren nauwelijks kunnen compenseren. Daar kwam de coronacrisis nog bovenop.
Omdat de bestaande geldstromen niet toenemen, heeft de culturele sector een nieuw perspectief nodig in het vergroten van het verdienvermogen
Het overgrote deel van de culturele projecten en initiatieven die gericht zijn op maatschappelijke opgaven blijken te worden gefinancierd uit ‘culturele potjes’, oftewel geldstromen die al bestemd zijn voor de culturele sector. De grootste kans voor vergroting van het verdienvermogen ligt daarom in het aanboren van bronnen uit andere sectoren, namelijk de sectoren die profiteren van de bijdragen die de culturele sector levert aan taaie vraagstukken in die sectoren.
“In het geval dat de culturele sector erin slaagt in toenemende mate een bijdrage te leveren aan maatschappelijke opgaven, legitimeert dit de verhoging van publieke bijdragen, ook uit andere beleidsdomeinen. Daarbij stellen de onderzoekers dat het leveren en financieren van bijdragen aan opgaven nadrukkelijk niet alleen een taak en zorg zijn van de culturele sector en de beleidsmakers die zich met die sector bezighouden, maar ook en vooral van de andere sectoren.”
De revenuen van de maatschappelijke waarde komen vaak niet direct ten goede aan de culturele sector
De revenuen van de maatschappelijke waarde komen vaak niet direct ten goede aan de culturele sector. “Een praktisch voorbeeld is de zorgsector, waarvan de financiering is ingericht rond diagnose en curatie maar de interventies vanuit de culturele sector vooral bijdragen aan preventie en betekenisvol leven.”
Experimenteren en falen
Binnen het cultuurbeleid is aandacht nodig voor het verruimen van de mogelijkheden om, als gesubsidieerde culturele instelling, meer en/of andere activiteiten te ontplooien dan degene waarover met de subsidiegevers prestatieafspraken zijn gemaakt. Als zich een opgave of vraagstuk aandient waar een creatieve, waardevolle oplossing voor kan worden ontwikkeld, dan is het bevorderlijk als de instelling of de maker ruimte, tijd en middelen heeft om te werken aan oplossingen. Dat betekent ook ruimte om te experimenteren, te falen, een nieuwe weg in te slaan en alternatieven te verkennen. Een randvoorwaarde hiervoor is een structurele financiering vanuit overheden waarmee een duurzame en solide culturele basis geborgd is.
Maatschappelijk opdrachtgeverschap verdient aandacht
De onderzoekers voorzien ook groeipotentie van de culturele sector in de vorm van het werken in opdracht. Waar het nu over het algemeen de culturele sector is die het initiatief neemt om met creatieve oplossingen te komen, kunnen andere sectoren worden aangespoord om zelf onderwerpen en vraagstukken te formuleren en te agenderen, en om de culturele sector uit te nodigen aan oplossingen bij te dragen. Bovendien kunnen zij worden aangemoedigd om in hun financieringssystematieken drempels weg te nemen voor het verstrekken van opdrachten aan creatieve partijen of voor het vergoeden van culturele interventies. De onderzoekers verwachten echter niet dat de andere sectoren zelf gemakkelijk komen tot vraagarticulatie en passende culturele partners vinden. Partijen als zorginstellingen, woningcorporaties, landbouwcoöperaties vinden de makers en culturele instellingen niet vanzelf en bovendien begrijpen zij niet altijd elkaars taal en processen.
Andere sectoren kunnen worden aangespoord om de culturele sector uit te nodigen aan oplossingen bij te dragen
Er zijn in het land goede ervaringen met intermediairs uit de landelijke, provinciale en lokale ondersteuningsstructuur. Ondersteunende instellingen, landelijk en provinciaal, bundelen ervaring, kennis, expertise en netwerk, bijvoorbeeld op het gebied van kunst in de zorg. Zij kunnen daarmee functioneren als aanjager en intermediair. Zij voorzien partijen uit andere domeinen van kennis over de waarde van kunst en cultuur en bijdragen die makers en culturele organisaties kunnen leveren aan opgaven in andere domeinen, waarmee samenwerking en opdrachtgeverschap wordt gestimuleerd. Daarnaast verbinden zij maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven aan de culturele en creatieve sector. In het kader van het stimuleren van maatschappelijk opdrachtgeverschap zijn deze rollen erg behulpzaam, zo niet onmisbaar, zowel voor de culturele sector als andere domeinen.
Position Paper
Eind augustus verscheen een position paper van Marleen Stikker, Liesbeth Bik en Meta Knol, namens Kunsten ‘92, Akademie van Kunsten (KNAW), Waag Future Lab en de Federatie Creatieve Industrie waarin wordt ingegaan op de vraag wat ervoor nodig is om de veranderkracht van culturele makers en denkers in te zetten ten behoeve van toekomstgerichte, maatschappelijke ontwikkelingen. In de paper worden punten genoemd die daartoe nodig zijn en aanbevelingen gedaan. “Het is de hoogste tijd voor een herwaardering van de kunstenaars-mindset, door vrije ruimte voor nieuwsgierigheidsgedreven, artistiek en ontwerpend onderzoek toe te laten in alle maatschappelijke lagen en domeinen. Door het gelijkwaardig waarderen van feit en verbeelding kunnen we samen groeien en bouwen aan een duurzame toekomst. Creativiteit, kunst en cultuur verdienen een sleutelrol bij het vormgeven van de toekomst van Nederland. De tijd is er rijp voor, de kansen zijn groot en de impact ervan zal ons allen ten goede komen.”
Dutch 
English