Opdrachtenbeleid Amsterdam UMC

Recent is de eerste van zes Flowerwalls van kunstenaar Elspeth Diederix opgeleverd in het Amsterdam UMC (Universitair Medisch Centrum), het zijn fotowanden met daarop portretten van planten die aan de basis liggen van de medicijnen die de betreffende afdelingen gebruiken. Voor mij aanleiding om in gesprek te gaan met Sabrina Kamstra, hoofd kunstzaken aldaar, en me eens te verdiepen in de omvangrijke collectie van Amsterdam UMC en hun opdrachtenbeleid.

Een actief kunstopdrachtenbeleid gekoppeld aan verbouw of nieuwbouw van het ziekenhuis

Dankzij bruiklenen van particuliere verzamelaars en met behulp van de zogeheten 1%-regeling werd begin jaren tachtig van de vorige eeuw de basis gelegd voor de kunstcollectie. Aanvankelijk verwierf het ziekenhuis vooral Nederlandse schilderkunst uit een recent verleden: de jaren vijftig, zestig en zeventig. Ruim vertegenwoordigd zijn bijvoorbeeld de perioden van Cobra, Materiekunst, Nulkunst en Nieuwe Figuratie. Langzaam maar zeker is de nadruk komen te liggen op de hedendaagse beeldende kunst. Jaarlijks worden er ongeveer vijftig kunstwerken verworven.

Daarnaast is er een actief kunstopdrachtenbeleid gekoppeld aan verbouw of nieuwbouw van het ziekenhuis. “Ik wil een gebouw dat kunst ademt” vertelt Kamstra, dat is wat haar drijft; de juiste kunst op de juiste plek. Met als doel een aangename omgeving creëren met goede en spraakmakende opdrachtkunst, passend in de collectie. Geen nieuwbouw, verbouw of herinrichting zonder binding met beeldende kunst, als het aan Kamstra ligt. En dat lukt haar tot nu toe uitstekend. Samen hebben we een rondje gelopen door het ziekenhuis en onderweg kwamen we langs meerdere kunstwerken. Ik licht er in dit artikel twee uit, het recente werk van Elspeth Diederix en een werk van Herman Lamers. 

Flowerwalls

In het Erasmuspark Amsterdam West heeft Diederix een bloementuin ontwikkeld, genaamd The Miracle Garden. Het is een totaalkunstwerk én de broedplaats voor de zogenaamde Miracle Series; bijzondere kunstwerken die voortkomen uit de tuin en op gezette tijden op billboards in de stad en Het Parool verschijnen. Daarnaast is de tuin vrij toegankelijk voor publiek en dagelijks geopend. Het hele jaar door bloeien er de meest wonderlijke bloemen. Voor de fotowanden in het Amsterdam UMC laat ze er medicinale planten groeien om deze vervolgens te fotograferen.

Al in 2018, dus ruim voordat de eerste fotowand geplaatst werd, wonnen Kunstzaken en Diederix met dit plan de Elisabeth van Thüringenprijs, een driejaarlijkse stimuleringsprijs voor kunst- opdrachten in de zorg. De jury roemde “de hoge en voortdurende kwaliteit van de kunstprojecten in het Amsterdam UMC, waarvan het kunstproject Flowerwalls een weergave is”.

De medicinale planten zijn al aan het groeien en wachten op het moment waarop ze gefotografeerd kunnen worden

De eerste Flowerwall is geplaatst op de nieuwe verpleegafdeling Cardiologie. Kunstzaken bracht Diederix in contact met Reinier van Hest, de apotheker van het ziekenhuis, zodat ze in The Miracle Garden de juiste planten kon laten groeien. Dat wil zeggen planten die aan de basis liggen van medicijnen die op de afdeling Cardiologie gebruikt worden. Dat viel nog niet mee, want de planten moeten niet alleen wetenschappelijk kloppen maar ook in het Nederlandse klimaat gedijen. Diederix fotografeerde voor deze afdeling vingerhoedskruid en lelietjes-van-dalen. Beide bevatten digoxine, een middel tegen onder meer hartfalen. De komende jaren worden de andere verpleegafdelingen opgeleverd waar eveneens Flowerwalls worden gerealiseerd, de geselecteerde medicinale planten hiervoor zijn al aan het groeien in The Miracle Garden en wachten op het moment waarop ze gefotografeerd kunnen worden. 

Library

In 2010 werd Marcel Levi voorzitter van de Raad van Bestuur van het AMC (inmiddels gefuseerd met VU Medisch Centrum en sindsdien Amsterdam UMC geheten). Het binnenpleintje bij het kantoor van de Raad van Bestuur was niet de ontvangstruimte die hij voor ogen had. Kunstenaar Herman Lamers werd door Kunstzaken gevraagd om een installatie te maken zodat het pleintje een ontmoetingsplek kon worden. In 2013 leverde Lamers een samenspel op van vier glazen portretbustes op bamboe sokkels en twee ‘googleschermen’ van MDF: een digitale variant van bibliotheken, gebaseerd op de vormgeving van ‘Google Afbeeldingen’. Door die schermen zien bezoekers vier menselijke koppen alsof ook deze uit een virtuele wereld zijn gematerialiseerd. Kom je dichterbij, dan blijkt het glas grof, als een gepixelde foto, en lossen de herkenbare gezichten op in abstractie. Dat vond Lamers illustratief voor het technologische mensbeeld van een ziekenhuis. Het bijbehorende lichtplan is in nauwe afstemming tussen Lamers en Atelier LEK ontstaan: overdag transformeert het overvloedige daglicht de ruimte door de veranderende Hollandse luchten en de seizoenen, ’s avonds verandert het kunstlicht steeds van intensiteit waardoor weer een totaal andere ruimte ontstaat.

Ik heb het niet nagevraagd maar dit werk van Herman Lamers is van zo’n verbluffende schoonheid dat het niet anders kan dan dat het alle verwachtingen van de bestuursvoorzitter heeft overtroffen. 

Tot slot

Het moge duidelijk zijn, Amsterdam UMC geeft om kunst en voert een spannend, kwalitatief hoog opdrachtenbeleid. Het voelt misschien wat ongemakkelijk om door een ziekenhuis te dwalen om kunstwerken te bekijken als je daar niet om een andere reden hoeft te zijn, maar het zou in mijn beleving best kunnen. En anders kan je dwalen op de uitgebreide website waarop alle verstrekte kunstopdrachten staan.

Meer informatie