Historia Magistra Vitae

ico Esther Didden

  • opdrachtgeverschap en openbare ruimte

De titel van dit artikel is toe te schrijven aan de Romeinse filosoof, redenaar, politicus en advocaat Marcus Tillius Cicero (106 – 43 v Chr.). Volgens hem is de geschiedenis de leermeesteres voor het leven. Daar bedoelt hij mee dat studie van het verleden nuttig is omdat historische kennis bruikbaar is voor ons eigentijdse handelen. Tegenwoordig lijkt dit idee een illusie. Op allerlei gebieden, van wetenschap en techniek tot en met levensbeschouwing en sociaalpolitieke verhoudingen, gaan de veranderingen zo razendsnel dat we van concrete zaken uit het (nabije) verleden nauwelijks iets (lijken te) leren. Ons historisch besef bevindt zich in een crisis terwijl het behoorlijk belangrijk is. Historisch inzicht leert je zaken in perspectief te zien en je eigen tijd te relativeren. Hoe we met het verleden omgaan is trouwens ook van cruciaal belang voor onze identiteit én voor die van de maatschappij als geheel. Als het individu en de samenleving niet weten waar hun wortels liggen, raken beide ontheemd. Met alle gevolgen van dien. 

Dwars tegen deze tendens in is daar kunstenaar Sjef Henderickx (1944). Zijn leven en werk ademen historisch besef, Cicero zou het waarderen. Naast zijn kunstenaarschap is hij bijna zijn hele leven ook archeoloog, want met zijn jarenlange ervaring en studie is deze fascinatie onmogelijk nog een hobby te noemen. Maar altijd wint de kunstenaar in hem het van de archeoloog, en dat komt door zijn gevoel voor materialen en zijn verbeeldingskracht. In 2010 kreeg hij een opdracht van het kerkbestuur van de Grote- of Sint Janskerk in Schiedam. Hem werd gevraagd om een beeld te maken met de archeologische resten van de Beeldenstorm die in 1572 in Schiedam woedde. Stenen waar een leek nauwelijks iets mee kan aanvangen. Maar Henderickx is geen leek, hij herkent steensoorten, kan de fragmenten dateren en weet waar ze deel van hebben uitgemaakt. Elke steen in het uiteindelijke kunstwerk ’t Lam kreeg van Henderickx zijn eigen specifieke plaats en een tweede leven. 

Zijn leven en werk ademen historisch besef, Cicero zou het waarderen

Sinds hij dit kunstwerk opleverde voor de Grote- of St. Janskerk in Schiedam heeft hij meerdere opdrachten voor de openbare ruimte gekregen. Waar een kunstwerk in de publieke ruimte vaak tot stand komt via een selectie op basis van meerdere schetsontwerpen, gaat dat bij Henderickx anders. Hij wordt direct benaderd. In het geval van de kerk door het kerkbestuur, en daarna door wijkvereniging Kethel-Oost (Schiedam) en door Sociëteit De Vrijheid (ook Schiedam). Hij wordt benaderd door organisaties die een werk van hem willen, en niet van iemand anders. In elke opdracht ligt een verzoek om waardering van het verleden besloten. De Sociëteit wilde bijvoorbeeld aandacht geven aan 75 jaar vrijheid. Na een gezamenlijke verkenning van de opdracht gaan de organisaties vervolgens op zoek naar voldoende budget. Tot nu toe lukte dat altijd mede dankzij de lokale fondsen. Ook na de oplevering is het goed geregeld, dan neemt de gemeente Schiedam het kunstwerk op in zijn collectie en is het onderhoud gegarandeerd. 

Voor zijn meest recente opdracht ging het aanvankelijk op dezelfde wijze: Henderickx werd benaderd door de voorzitter van de Stichting De Gekroonde Brandersketel en de interim-directeur van het Jenevermuseum. In 2012 had de gemeente Schiedam de BNG Erfgoedprijs gewonnen, een onderscheiding voor haar inspanningen op het gebied van erfgoed. Daar is een leuk geldbedrag aan verbonden en daarmee kwam er budget beschikbaar voor een plan én een opdracht; de steeg tussen de Havenkerk en het Jenevermuseum wordt opengesteld voor publiek, waar dan tevens de ingang van het Jenevermuseum komt, en Henderickx maakt een kunstwerk voor de steeg. Ook nu ondersteunden de lokale fondsen. Hij ontving de opdracht tot een schetsontwerp en presenteerde dat aan zijn opdrachtgevers, de overige lokale musea en aan de gemeentelijke Adviescommissie Beeldende Kunst (ACBK) omdat de plek waar het kunstwerk komt eigendom is van de gemeente (en zij de prijs gewonnen hadden). 

In elke opdracht ligt een verzoek om waardering van het verleden besloten

Het plan van Henderickx is – uiteraard – historisch gestoeld: uit de collectie van zowel het Jenevermuseum als het Stedelijk Museum Schiedam en uit privébezit, gebruikt hij zogenoemde brandijzers. Deze werden gebruikt voor het brandmerken van kisten met jeneverflessen en fusten. Elke branderij in Schiedam had haar eigen specifieke ijzer. Henderickx wil de ijzers een tweede leven geven: ze worden in tabletten van klei gedrukt en vervolgens tot keramiek gebakken. De keramieken tegels worden in het plaveisel van de steeg gelegd als een lint van brandijzers. 

Waar de opdrachten waaraan Henderickx werkt meestal behoorlijk vlot verlopen dankzij het enthousiasme en de betrokkenheid van de (particuliere) opdrachtgevers, verliep deze minder gladjes. Na de schetsontwerpfase volgde de definitieve-ontwerpfase en werd de rol van de ACBK steviger. Henderickx verwachtte collegialiteit en meedenken, hij kreeg onaangename bemoeienis: mee-ontwerpen en handmatig schrappen in de begroting, beide zonder overleg. Hij vond dat ongepast en het strookte niet met wat hij van een adviescommissie verwachtte. Wat ook gebeurde; de jaren verstreken. Het definitieve plan ligt inmiddels zo’n vier à vijf jaar klaar. Begin maart viel dan eindelijk de opdracht tot realisering op zijn deurmat. Hij kan nu echt gaan beginnen. Naar verwachting is het kunstwerk aan het einde van dit jaar klaar, bijna tien jaar na het winnen van de BNG Erfgoedprijs. Op de drempel naar 2022 is Schiedam dan wederom een verbeelding van de lokale historie rijker. 

www.sjefhenderickx.nl 

www.groteofsintjanskerkschiedam.nl [’t Lam maakt een bezoek aan deze kerk meer dan waard] 

nl_NL_formalDutch