Het gemeenschappelijke auteursrecht

Beeld: Herman Kuypers, Paar, 2020
Bij elke column in de serie rechtReeKs kiest de Kunstenbond een passende afbeelding gemaakt door één van haar aangesloten kunstenaars, die geen relatie heeft met de kwesties in het artikel.

De spanning was te snijden. Beide partijen keken elkaar vernietigend aan en het was stil, heel stil. Het is moeilijk voor te stellen dat deze twee mensen beste vrienden waren en samen een prachtige installatie hebben ontworpen. Over de liefde nota bene. Er is veel interesse, maar het werk ligt al maanden op de plank in afwachting van betere tijden. Onenigheid over een aanpassing van het ontwerp heeft roet in het eten gegooid en het lijkt er niet op dat er op korte termijn een oplossing komt. 

De ‘schuldige’ hier is het auteursrecht. Als een werk door meerdere mensen wordt gemaakt kan een gemeenschappelijk auteursrecht ontstaan. Net zoals bij het gewone auteursrecht, is ook hier het uitgangspunt dat een werk alleen met toestemming van de auteursrechthebbende mag worden gebruikt. Bij een gemeenschappelijk auteursrecht geldt dit echter voor alle auteursrechthebbenden en ook ten opzichte van elkaar. 

Als een werk door meerdere mensen wordt gemaakt kan een gemeenschappelijk auteursrecht ontstaan

Een gemeenschappelijk auteursrecht ontstaat automatisch, maar niet zomaar. Meerdere personen moeten hun creatieve bijdrage hebben geleverd én het werk waar het om gaat moet één geheel vormen. Dat is het geval als een werk door een zodanige samenwerking is ontstaan dat voor een buitenstaander niet concreet is aan te wijzen wat ieders afzonderlijk bijdrage is geweest. Bijvoorbeeld wanneer twee mensen beiden werken aan – ik noem maar iets – één installatie over de liefde. 

Is een werk op te delen in verschillende bijdragen, dan is van een gemeenschappelijk auteursrecht geen sprake. Denk aan de situatie dat de één zich volledig op de vormgeving van de installatie zou hebben gericht en de ander de bijbehorende muziek heeft gecomponeerd. In dat geval heb je te maken met een combinatie van twee afzonderlijke werken, zelfs als deze op elkaar zijn afgestemd. De makers hiervan hebben ieder een eigen auteursrecht. Zij mogen hun werk dus ook afzonderlijk exploiteren. Wil de maker van de muziek deze zelf uitbrengen, dan mag dat. Denk aan Fiep Westendorp die haar tekeningen van Jip en Janneke los van het verhaal bij de Hema heeft uitgebracht. 

Het gemeenschappelijke auteursrecht houdt in dat voor elk soort gebruik toestemming van alle makers nodig is. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vraag of, waar en hoe het werk wordt geëxposeerd, maar ook voor het maken van aanpassingen of de beslissing welke foto’s er van het werk gepubliceerd worden. Op die manier wordt iedereen beschermd die aan het eindproduct heeft meegewerkt. 

Is een werk op te delen in verschillende bijdragen, dan is van een gemeenschappelijk auteursrecht geen sprake

Een prachtig uitgangspunt, maar de andere kant is wel dat iedere maker in feite een vetorecht heeft waarmee de wensen van de ander kunnen worden tegenhouden. Dat dit kan leiden tot een flinke patstelling is duidelijk. 

Het advies is net als bij een huwelijk. Beter leg je de afspraken goed vast wanneer alles nog rooskleurig is en je je niets van een mogelijke scheiding kunt voorstellen. En om de vergelijking nog pregnanter te maken: een auteursrecht duurt tot zeventig jaar na de dood van de maker. Het gemeenschappelijk auteursrecht geldt dus niet zolang de liefde duurt. Het loopt door totdat de dood ons scheidt (en verder)! 

Werk je samen aan een kunstwerk, dan is het goed om af te spreken wat je doet als je er samen niet uitkomt en hoe je afscheid neemt als dat niet tot een oplossing leidt. Je kunt bijvoorbeeld vastleggen dat beiden het werk mogen gaan gebruiken (als dat mogelijk is) of juist dat het gemeenschappelijke auteursrecht in ruil voor een vergoeding wordt overgedragen aan de ander(en). 

Beter leg je de afspraken goed vast wanneer alles nog rooskleurig is

Als je echt muurvast zit kan de rechter worden ingeschakeld. Deze zal de belangen van de auteursrechthebbenden tegen elkaar afwegen en als het ware een omgangsregeling opstellen voor verdere samenwerking of gebruik. Dit heeft natuurlijk niet de voorkeur. Het maakt je als maker afhankelijk en je bent je invloed op de uitkomst kwijt. 

Uiteindelijk zijn alle partijen gebaat bij heldere afspraken. Duidelijkheid over het gemeenschappelijke auteursrecht is niet alleen een meerwaarde voor het werk, maar ook voor de samenwerking. 

Of we de installatie over de liefde ooit nog gaan zien hangt ervan af hoe de liefde tussen de makers daarvan zich ontwikkelt. Ik hoop dat ze eruit komen.