Grensoverschrijdend gedrag in de culturele sector

De publicatie “biedt een overzicht van de belangrijkste documenten en werpen licht op de casussen die de aanleiding waren voor de adviesaanvraag van de minister van OCW aan de Raad voor Cultuur (juni 2021), de lessen die door de betrokken culturele organisaties getrokken zijn, en de acties die zij ondernamen.” Voormalig minister Van Engelshoven (OCW) vroeg de raad met name inzicht te geven in hoe de sector zijn verantwoordelijkheid kan vormgeven. Naar verwachting wordt in maart van dit jaar het advies door de raad gepubliceerd.

Meerdere beeldende kunst- en theateropleidingen raakten in de afgelopen jaren in opspraak en steeds vaker werden geluiden gehoord voor een flinke herstructurering van de culturele sector. Met name in het huidige kunstonderwijs worden machtsverhoudingen en afhankelijkheidsrelaties waargenomen. De Boekman Verkenning geeft een kort overzicht van de respectievelijke gebeurtenissen en de reacties daarop. Hieronder geven we daaruit enkele delen weer. 

Met name in het huidige kunstonderwijs worden machtsverhoudingen en afhankelijkheidsrelaties waargenomen

Bij de KABK in Den Haag bleek veel mis met de bedrijfscultuur: sociale onveiligheid, gebrek aan didactische kwaliteiten van de docenten en een topdown managementstijl van de directeur met een onveilig bedrijfsklimaat tot gevolg. Na het verschijnen van een onderzoeksrapport van bureau Bezemer & Schubad vertrekt de directeur. Haar opvolger legt vier maanden later het werk neer, omdat zijn poging de organisatie te hervormen en afdelingshoofden minder zeggenschap te geven op weerstand stuitten bij studenten en staf. Het rapport van het Bezemer & Schubad wordt in een open brief bekritiseerd door studenten en staf omdat daarin het functioneren van de Raad van Toezicht onvoldoende is belicht. 

Ook de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam stelde een onderzoek in naar de sociale veiligheid op de academie. De belangrijkste aanbeveling was om in de toekomst meer formele structuren en processen in te stellen, zodat de hechte band tussen medewerkers en residents geen obstakel hoeft te zijn voor het melden van ongewenst gedrag. Als follow-up heeft het bureau een evaluatie gedaan van de algemene werkwijze rondom meldingen van ongewenst gedrag en psychosociale veiligheid. Sinds november 2020 gold al een gedragsreglement dat de residents moeten ondertekenen en zijn er twee externe vertrouwenspersonen aangesteld. 

Onderzoeksbureau Bezemer & Schubad sprak over het Amsterdam Fashion Institute (Amfi) als een een sociaal onveilige tot zeer onveilige organisatie: studenten hebben te maken gehad met een te hoge werkdruk, zijn geïntimideerd door docenten en konden nergens met hun klachten naartoe. 

De academie heeft twee medewerkers aangesteld die adviseren op het gebied van gelijkheid, discriminatie en inclusie

Naar aanleiding van klachten, laat ook de Willem de Kooning Academy Bezemer & Schubad onderzoek doen naar het studie en werkklimaat op het instituut. De onderzoekers bevelen de directie aan om duidelijker te communiceren over de klachtenprocedure. In reactie heeft de academie twee medewerkers aangesteld die adviseren op het gebied van gelijkheid, discriminatie en inclusie. Verder wordt er in de werving meer gestreefd naar diversiteit in het team en het onderwijsprogramma. 

De directie van de Design Academy in Eindhoven gaf eveneens bureau Bezemer & Schubad opdracht onderzoek te verrichten. Daaruit bleek dat een grote groep studenten geen vertrouwen meer had in het hoofd van een afdeling, die desondanks kon aanblijven. De directie deelt het onderzoeksrapport niet met de schoolgemeenschap, want dat zou de ‘vertrouwelijkheid en anonimiteit van alle melders’ schaden, maar komt met een verbeterplan.

Gezamenlijk plan 

Weerbare studenten, diversiteit en inclusie, en de relatie met de omgeving bepalen samen de veerkracht van het kunstonderwijs. Dat zegt de Vereniging Hogescholen in haar Sectoragenda Kunstonderwijs 2021-2025. Ze noemt een veerkrachtig kunstvakonderwijs van levensbelang waarbij sociale veiligheid centraal staat. Daarom heeft de sector een gezamenlijke aanpak verder uitgewerkt in Contouren Code Sociale Veiligheid, een plan van aanpak voor het kunstonderwijs. Daarin staat onder meer te lezen dat het kunstonderwijs moet worden aangevuld met “een leerlijn die van begin af aan de persoonlijke ontwikkeling tot kunstenaar en de welzijnskant ervan op gang brengt (…) een aanbod van onderwijs en workshops nadrukkelijk gericht op de specifieke ontwikkeling tot kunstenaar en een robuuste infrastructuur van coaching en mentoring, studieloopbaanbegeleiding en studentendecanaat, gekoppeld aan onderzoek op dit terrein, de inzet van kennis uit lectoraten en uitwisseling van best practices.” 

In mei 2021 verscheen samen met bovengenoemde code het Statement Sociale veiligheid in het kunstonderwijs, om een signaal te geven dat de sector ervan doordrongen is dat sociale veiligheid niet incidenteel, maar structureel aandacht heeft en behoeft. De ondertekenaars van het Statement Sociale veiligheid in het kunstonderwijs pleiten voor transparantie en een organisatiestructuur die melden van ongewenst gedrag toegankelijk maakt. 

Download de publicatie