Een aangetast kunstwerk, wat doe je eraan?

Beeld: Jak Beemsterboer, bodybag – Nice – monument, 2018
Bij elke column in de serie rechtReeKs kiest de Kunstenbond een passende afbeelding gemaakt door één van haar aangesloten kunstenaars, die geen relatie heeft met de kwesties in het artikel.

Op de dag van mijn verjaardag had ik een begrafenis en mijmerde ik over die tand des tijds. Ik bedacht mij hoe mooi de invloed van tijd kan zijn maar soms ook vernietigend.

Prompt een dag later werd er contact opgenomen door iemand die dezelfde gedachte had gehad, maar dan over één van zijn kunstwerken. Een combinatie van materialen waarbij het ene steeds mooier werd maar het andere steeds minder en eigenlijk bijna uit elkaar viel.

Hoe mooi de invloed van tijd kan zijn maar soms ook vernietigend

Hoog tijd voor restauratie. De eigenaar zag de schade ook, maar voor hem had herstel geen prioriteit. Voor de kunstenaar uiteraard wel. Deze zag niet alleen zijn kunstwerk in een treurige toestand, hij wilde ook niet met een kunstwerk in deze staat worden geassocieerd. En daar zit ‘m de crux.

Naast het gewone auteursrecht, heb je als maker bijzondere rechten op je werk die je helpen je reputatie te beschermen: de persoonlijkheidsrechten. Deze hebben te maken met de nauwe en persoonlijke band die je als maker hebt met je werk en het feit dat je reputatie als maker door je werk wordt bepaald.

De eigenaar zag de schade ook, maar voor hem had herstel geen prioriteit

Persoonlijkheidsrechten regelen bijvoorbeeld dat je als kunstenaar recht hebt op naamsvermelding bij je werk (als dit redelijkerwijs mogelijk is). Op deze manier is voor iedereen duidelijk wie de maker is. De persoonlijkheidsrechten regelen verder dat een kunstwerk niet zomaar mag worden gewijzigd. Ook mag het niet op zo’n manier worden verminkt of aangetast dat het de eer of naam van de kunstenaar kan benadelen.

Een beschadigd kunstwerk is nou niet bepaald een goed visitekaartje. Dat lijkt me duidelijk. Achterstallig onderhoud kan bovendien van invloed zijn op de essentie of uitstraling van een werk, bijvoorbeeld als onderdelen teniet zijn gegaan of verwijderd. Ook dat straalt op de kunstenaar af. Beide situaties kunnen daarom als een wijziging of misvorming worden gezien die in strijd met de persoonlijkheidsrechten is.

Zelfs de situatie waarbij de omgeving van een kunstwerk wordt aangepast kan een aantasting opleveren

Ook een kunstwerk dat is hersteld op een manier die geen recht doet aan het werk kan een inbreuk op de persoonlijkheidsrechten zijn. Bijvoorbeeld als het herstel van slechte kwaliteit is of tot een zodanige wijziging leidt dat het uiterlijk van kunstwerk wordt beïnvloed. Zelfs de situatie waarbij de omgeving van een kunstwerk wordt aangepast kan een aantasting opleveren. Denk aan een werk dat is gemaakt om de verbeelding van beweging op te roepen. De ondergrond van glad gemaaid gras werd zonder overleg in grove kiezelstenen veranderd – omdat dit zo gemakkelijk in onderhoud is.

Situaties als deze leiden niet zelden tot een jarenlange strijd. Het helpt om de eigenaar een onderhoudsplan te verstrekken en af te spreken dat deze verplicht is het kunstwerk zorgvuldig en volgens dat plan te beheren en onderhouden. Daarbij raad ik aan het plan zo op te stellen dat je ook rekening houdt met de mogelijkheid van achterstallig onderhoud.

Situaties als deze leiden niet zelden tot een jarenlange strijd

Niettemin kunnen eigenaren eindeloos vertragen. Een procedure, het uiterste middel om herstel af te dwingen, is kostbaar en wordt immers niet zomaar gestart. Impasses als deze doorbreek ik geregeld door namens de kunstenaar contact te zoeken. Met een brief van een advocaat laat je zien dat de kwestie je serieus is en dat je over de mogelijkheid beschikt om bijvoorbeeld het verrichten van onderhoud af te dwingen. Alleen al daardoor kan er vaak opeens wel gezamenlijk tot een oplossing worden gekomen. En zo niet, dan staat de weg naar de rechter een stuk eenvoudiger open.
Ik start graag een rechtszaak voor je om de tijd terug te draaien.