Langs de Zijderoute

Vanuit het perspectief van traditionele nomadische muziek in zijn hedendaagse manifestatie benaderde ik de Biënnale. Van oudsher is muziek een belangrijk middel waarmee nomadische volkeren verhalen, emoties, uitingen van het landschap en hun geschiedenis overbrengen en levend houden. Het principe dat ik in Mongolië wilde voortzetten sluit hierbij aan.

Hoe verhoudt de mens zich door middel van technologie tot de natuur?

Sinds kort doe ik onderzoek naar wolken als een natuurlijke sequencer en hoe deze een geluidscompositie kunnen bepalen. Door een directe aansluiting van een electromotor op een zonnepaneel reageert de motor heel direct op de intensiteit van de zon. In mijn werk zijn natuurlijke processen dan ook zowel onderdeel als onderwerp.

detail installatie

Hoe verhoudt de mens zich door middel van technologie tot de natuur? Installaties laat ik communiceren met levende materie en natuurlijke elementen zoals zon, water, wind, groeiende vruchten, rotting en verdampingsprocessen. Zo wordt het werk gedirigeerd op een organische niet geheel beheersbare manier en worden ritme, tijd en vorm bepaald. Ik zoek telkens naar een nieuwe symbiose tussen cultuur en natuur waarin de mens en zijn technologie niet tegenover de natuur staan maar daar een onlosmakelijk deel van gaan vormen.

Biennale installatie A Nomadic Dyptich

Om op de locaties te komen zou ik zo’n 14.000 kilometer afleggen. Een flinke onderneming en niet geheel te overzien, mede door de 32 jaar oude Toyota Landcruiser waarmee ik door woestijnen en steppegebieden in Kazachstan en Mongolië zou rijden om nomaden te ontmoeten en deze enorme landen te doorkruisen. Een crowdfunding, aanvragen bij het Mondriaan Fonds en de Nederlandse Ambassade werden gehonoreerd en de voorbereidingen konden beginnen.

De geluidscompositie van de installatie wordt bepaald door het ritme van de natuur waar zon, wolken en wind een hoofdrol spelen.

Als een moderne nomade zou ik op de heenreis onderzoek doen naar wat er over is van het traditionele nomadische leven en haar muziek. Foto’s en geluidopnames van ontmoetingen zouden een deel van het antwoord vormen samen met nomadische instrumenten die ik onderweg verzamel als getuigenis van de diversiteit van nomadische culturen in Centraal-Azië. Zon en wind van de steppe, zonnepanelen, elektromotortjes en traditionele materialen worden gecombineerd om geluid te creëren als de natuurlijke elementen het toelaten. Dit alles wordt bij elkaar gehouden met behulp van constructietechnieken afgeleid van Ger tenten. De geluidscompositie van de installatie wordt bepaald door het ritme van de natuur waar zon, wolken en wind een hoofdrol spelen. Dit ‘spel’ van elementen resulteert in een traag veranderende compositie van toonhoogten en ritmes van verschillende snaarinstrumenten uit Kazachstan en Mongolië. Hier is een parallel te trekken met de manier waarop mensen reageren op hun omgeving en gaan modern en traditioneel hand in hand op zoek naar een universele taal.

olgi, noord west Mongolië

De post onvoorzien moest al worden aangebroken toen we in de Oekraïne vreemden geluiden onder mijn auto hoorde. Na zoveel kilometer weet je precies hoe het wel en niet moet klinken zei ik nog tegen Rens, een kunstenaar die op de valreep graag wilde meereizen. Enorme putholes in het soms ranzige gesmolten en weer stukgevroren oude asfalt kom je in alle uithoeken van Centraal Azië tegen. Al doe je nog zo je best je belandt er regelmatig in. Niet op de weg maar ernaast rijden is het motto.
In Rusland braken de eerste schokbrekers af en de ophanging was afgescheurd. Verderop over de grens in Kazachstan een stuk verwarmingspijp onder de auto laten lassen en één vrachtwagen schokbreker werd gevonden in de omgeving. Voor de andere moest ik de minst slechte gebruiken en 150 km doorrijden naar Aqtöbe. Dit schetst de heenweg wel zo’n beetje tot aan Ulaanbaatar zo’n 10.000 km verderop, als een traag reizende nomade, iedere avond ergens wildkamperend. Het bracht ons op adembenemend prachtige plekken en paste in dit kunstproject. Twee maanden lang en ondertussen aan het kunstproject werkend en documenterend.

Dit zou dé plek zijn waar je muziekinstrumenten en muzikanten kunt vinden en er zou zelfs een conservatorium zitten.

Met goede moet naar het zuiden van Kazachstan afgezakt over prachtige onmetelijke vlaktes van gruis en steenwoestijn. Tegelijkertijd dacht ik aan de uitvoer van mijn plan. De contacten die ik via e-mail had benaderd gaven geen antwoord en mijn enige houvast was Qyzylorda in het droge zuiden van Kazachstan. Dit zou dé plek zijn waar je muziekinstrumenten en muzikanten kunt vinden en er zou zelfs een conservatorium zitten. Dit bleek een muziekschool waar kinderen privéles kregen op de Dombra, het Nationale instrument van Kazachstan. Ik kocht het instrument dat ze me aanboden, verder was er in de stad niets te vinden. Hiermee kon ik mijn enige houvast afstrepen. Ik moest er maar op vertrouwen dat het allemaal op een natuurlijke manier zijn vorm zou krijgen.

detail installatie

Ondanks de afwezigheid van alle meesterbouwers, omdat ze in Astana moesten zijn voor ‘de dag van de Dombra’ had ik nog een paar nieuwe instrumenten op de zwarte markt van Almaty gevonden. Maar nog geen spoor van Nomaden. Ok, dwars door de steppe dan. Al hobbelend door het ruige landschap met niets anders dan een stipje op mijn navigatie zo’n 150 km noordelijk begon ik te twijfelen aan mijn projectplan. Muzikant nomaden, mooie gebruikte instrumenten met een ziel en portretten van dit ruige volk; het is een folklore beeld, mompelde ik teleurgesteld. In dit barre landschap althans. Zoals veel toeristen in Nederland nog steeds aan houten klompen en oude windmolens denken. Een beetje gechargeerd maar toch. Eenmaal over de grens in West Mongolië zagen we overal Kazachen in nomadententen aan het boeren, althans in de zomerperiode. Maar ook hier is de traditionele muziek meer folklore dan gemeengoed geworden en ben ik na veel zoeken aangewezen op de zwarte markt van Ulaanbaatar voor het kopen van ‘nieuwe’ Mongoolse nomadische instrumenten.

Aangestoken door de schotelantenne met tv in de Ger wensen ook deze ouders een ‘beter’ leven voor hun kinderen en trekken naar de stad.

Ik moest mijn plannen herdefiniëren. Wat was hier aan de hand? En wie is hier nu op zoek naar wat? In ieder geval was ik zelf een soort nomade op zoek naar instrumenten. Dat mijn oorspronkelijke plan niet op mijn manier uitvoerbaar was werd nog eens bekrachtigd door het feit dat het veelal arme gebieden zijn. Ook al zou ik een nomade muzikant tegenkomen zal deze zijn gekoesterde instrument niet zomaar verkopen, hoe kon ik toch denken op zo’n manier aan mijn instrumenten te kunnen komen. Tweedehands handel in instrumenten is hier ook niet aan de orde. In deze gebieden zijn nog ‘meesters’ die op bestelling instrumenten maken. Ze hangen niet met bosjes in een rek aan de muur van een muziekwinkel zoals bij ons. Ik werd geconfronteerd met mijn eigen vooroordelen en onwetendheid over de huidige situatie in deze landen.

Het geheel weerspiegelt de situatie waarin nomaden nu leven. Met één been nog in de traditie en de ander in de moderne tijd van dit prachtige en magische land.

Duidelijk is dat het hele land in een transitie zit waarin ook de overheid weinig ruimte laat voor rondzwervend volk en de klimaatveranderingen zijn ook niet bevorderend voor het nomadenbestaan met vee op de steppe. Aangestoken door de schotelantenne met tv in de Ger wensen ook deze ouders een ‘beter’ leven voor hun kinderen en trekken naar de stad. Sloppenwijken van Ger tenten ontstaan rondom de hoofdstad en het bespelen van traditionele muziek dreigt te verdwijnen. Ik heb mijn plan aangepast; documentatie foto’s en audio-opnames van mijn reis om op de plek van de Biënnale te komen en de installatie op de steppe te realiseren met nieuwe instrumenten die authentiek zijn maar ook tegen het souvenirachtige aanzitten. Het was eigenlijk een prima herziening. Het geheel weerspiegelt de situatie waarin nomaden nu leven. Met één been nog in de traditie en de ander in de moderne tijd van dit prachtige en magische land.

Met de nodige documentatie en vier geprepareerde instrumenten ben ik na de Biënnale steppelocatie bij Murun Sum met alle andere kunstenaars weer naar de hoofdstad Ulaanbaatar vertrokken voor het inrichten van de Biënnale tentoonstelling in de National Gallery of Modern Art Mongolia.

Voor meer info over deze reis en zijn werk: ronaldvandermeijs.nl