Guwahati

Improvisatie en kalasjnikovs
Edith maakt een foto van de lijst van deelnemers. Een rijk gezelschap van 35 kunstenaars en super internationaal. Er zijn veel kunstenaars uit Zuid-oost Azië zoals Mithu Khalid Mahmud uit Bangladesh, kunstenaar en filmer. Hij is zeer ondernemend, een goed organisator en heeft ideeën. Het Prins Claus Fonds support hem voor zijn sociaal werk met kinderen in afgelegen dorpen. Een klein uurtje voor de officiële opening in het museum van moderne kunst van de Srimanta Kalashetra Society met de Prime Minister, de Minister of Culture, de burgemeester van Guwahati en de sponsors neemt Utpal Barua me even apart.
Ik krijg de eer om namens de kunstenaars te spreken en hij heeft steun nodig om dit grote internationale event alsnog financieel rond te krijgen.
Een paar aardige zinnen bedenken, voorzichtig met politieke uitspraken tijdens de komende verkiezingstijd in India, wel de maatschappij betrekken en het belang van kunst en cultuur en de internationale herkomst van de kunstenaars noemen.
De hoogwaardigheidsbekleders aanspreken, de rijkdom van Indiase cultuur, de overweldigende ontvangst, niemand vergeten te bedanken – uit mijn notities: engagement in art and the power of artists, bridge between people, cultures and countries, mutual respect & collaboration, example of peace & harmony, etc. – het maakt voldoende indruk. Mijn speech voor een volle zaal wordt nation wide live uitgezonden met herhalingen om het uur.
Utpal overhandigt de prachtige catalogus met werk dat we al eerder hadden opgestuurd aan de Prime Minister. De PM kijkt tevreden.In het museum hangt mijn werk perfect. Het is gelukkig na weken en weken vertraging heel overgekomen en goed ingelijst. Omringd door vier zwaarbewapende militairen, kalasjnikovs in de aanslag, geef ik uitleg aan de PM over mijn intenties van mijn tekening Spinoza meets Buddha.

Ik zie overeenkomsten in hoe in het oosten en westen over emoties gedacht wordt en hoe die het dagelijks handelen van de mens beïnvloeden. De Hollandse filosoof heeft in zijn boek Ethica 48 verschillende gemoedstoestanden beschreven. In veel oosterse religies is het getal 108 heilig. Het wordt onder andere gekoppeld aan de emoties van de mens. In India onderscheidt men zes zintuigen (zicht, geluid, geur, smaak, aanraking, gedachte) x drie aspecten van tijd (verleden, heden, toekomst) x twee condities (puur of onrein) x drie standpunten (positief, negatief, onverschillig) = 108. Op balletjes heb ik in het Hindi de zintuigen weergegeven. De balletjes liggen op een rijdend blad van de bodhiboom. De boom waaronder Boeddha de verlichting vond. Televisie- en radioverslagevers maken overuren.

Werken in de openbare ruimte
Het ontbijt rond 8.30 is elke dag anders: rijst met groente, koekjes, yoghurt, koffie en een of andere zoetigheid, soms een gebakken ei met toast. Dat laatste blijkt altijd goed. Er is internet, wanneer meer dan zeven mensen inloggen verbreekt de verbinding. We gaan steeds vroeger ontbijten en zijn dan even online. Daarna vertrekken we met de speciale bus gesponsord door de public transport company van Guwahati naar Kalakshetra, het nationale culturele centrum. In een grote open tent, toegankelijk voor publiek, gaat iedereen schilderen. Er zijn doeken in twee formaten en een beperkte serie kleuren. Dat wordt veel mengen. De randen van de vormen die ik heb geschilderd vragen veel afwerking. Na een intensieve dag is de basis gezet. Om het echt ruimtelijk te maken wil ik het doek gaan insnijden.

Edith voert met alle kunstenaars korte vraaggesprekken en maakt foto’s. Veel mensen combineren een bezoek aan de tentoonstelling met een kennismaking met de kunstenaars, die aan het werk zijn. Voor het publieke programma hebben Edith en ik drie presentaties voorbereid. Een power-point over mijn werk en positie als kunstenaar en twee andere over de Nederlandse culturele identiteit. Dat laatste was een wens van de organisatoren en is een blijvend actueel thema. In de reistas zijn Janklaassenpoppen en we hebben een korte slideshow over Koningsdag – lekker alles buitenissig oranje, innovatief zaken doen op vrijmarkt, muziek, een ferme knipoog naar het establishment, het koningshuis – samengesteld.

Het schilderen, gade geslagen door honderden belangstellenden, gaat me slecht af, het moet te gehaast. Ontwerpschetsen en tekenen lukt me beter. Op canvas blijft het stug. Je moet het doek aankunnen. Het effect met een donkere achtergrond doet wonderen. In wit is er geen kader en valt de compositie snel uit elkaar. Het donker vlak blijf ik een truc vinden, maar het werkt. Er is wel gelaagdheid, maar dreigt snel te letterlijk groen te worden. Ik ben nog zoekend, gaat het als beeldhouwer, omgeven door getalenteerde schilders wel lukken?

Na een bezoek aan een natuurpark volgt een sessie simultaan schilderen, zodat ook de bewoners van Pobitora kunstenaars aan het werk kunnen zien. Ik krijg het door en schilder in een rustig hoekje heel tekenachtig de olifanten die ik net heb gezien. Ze stonden naast elkaar. Het worden vier staarten met daaronder symbolisch met 108 stappen het pad dat ze dagelijks moeten afleggen. Het mythische getal 108 met vele uiteenlopende betekenissen.
Een jongen laat zijn tekenblok zien. Hij is leergierig, slim, 11 jaar oud en spreekt voortreffelijk Engels en een beetje Duits. Bizarre Jeroen Boschachtige motormonsters, zijn klasgenoten en schooljuf staan raak op het papier. Hij is nieuwsgierig naar mijn commentaar en vraagt of eigenlijk verlangt dat ik zijn tekeningen als voorbeeld ga gebruiken en naschilder. Een hele andere benadering dan de meeste belangstellenden.

Op een dag ontmoeten wij een NGO met een groep weeskinderen waarvan de ouders tijdens conflicten zijn omgekomen. Zij zaten onder de galerij van het museum te tekenen. Hoe verwerk je verdriet? Hoe verbeeld je een gelukkige toekomst? Sommigen zaten helemaal in een eigen wereld, met een paar raakten Edith en ik in gesprek over de vaak ontroerende tekeningen en konden hun aanmoedigen op een onderwerp verder in te gaan.

Heilig water
De laatste dag lukt het onze begeleiders over te halen om de Kamakhya tempel op een bergtop in buurt van Guwahati te bezoeken. De plek zou voor ons, de groep internationale kunstenaars die de afgelopen dagen veelvuldig op de tv te zien waren, namelijk niet veilig genoeg zijn. We zouden een gemakkelijk doelwit vormen. Het tempelcomplex bezit één van de zeven wonderen van India en dat wil je gezien hebben. Volgens een Indiase legende pleegde Sita (ook wel Kamakya genoemd) zelfmoord omdat haar vader haar echtgenoot niet erkende. Shiva nam zijn dode geliefde op zijn schouder en danste de tandav, de vernietigingsdans. De god Vishnu wilde niet dat de kosmos ontregeld zou worden door deze danspartij. Hij sneed het lichaam van Sita in 108 stukken en verspreidde die over de aarde. Haar baarmoeder en vagina vielen op de heuvel Kamakhya. Ons wordt verteld dat in de maand juni de Brahmaputra, de grootste rivier van India, drie dagen rood kleurt of is het alleen de bron in het tempelcomplex? Duizenden pelgrims komen om hier geluk en kracht te zoeken.

Een overdekte getraliede gang voor de rij wachtenden voor de tempel loopt als een achtbaan over het complex. Het duurt zeker 4 tot 6 uur voor je binnen bent. Mohammed Elmasry zegt dat hij speciaal uit Egypte is gekomen. We krijgen een voorkeursbehandeling en worden naar een parallelgang geleid. Achter ons gaat het hek op slot. Als dieven staan we in een kooi. Na twintig minuten gaat de stalendeur even open. Omgeven door hoge hekken schuifelen we voetje voor voetje vooruit. Het is heet, beklemmend en benauwd. Je wordt één met de massa. Een andere keuze is paniek, door de mensenmassa is terugkeren onmogelijk en alle ingangen zijn afgesloten. Ventilatoren draaien op volle toeren en er valt wat schemerig tl-licht op de muren. Er is maar één richting, verder de tempel in en via een rondgang steeds dieper naar de spaarzaam verlichte bron.

Eenmaal weer buiten blijkt het programma voor het bezoek aan de stad omgegooid. Eén van de docenten van de National Public School vindt onze schilderijen en aanwezigheid een belangrijke inspiratiebron voor de leerlingen. We zijn uitgenodigd voor een lunch en gaan direct door naar de school. Honderden leerlingen zitten met hun docenten klaar om onze spontane speeches over het belang van kunst & cultuur en over onze bijeenkomst in Assam te luisteren. Daarna stellen ze goed voorbereid rake vragen. Wanneer is een tekening kunst? Wat is het beste kunstwerk? Hoe maak je een goed schilderij? Waarom ben je kunstenaar? Mon Thet uit Myanmar geeft voor de pubers een tot de verbeelding sprekend antwoord. Hij was verliefd op een meisje. Hoe moest hij dat aanpakken? Wat zou zij van hem vinden? Hij vroeg of hij haar portret mocht tekenen en dat werden vele, vele tekeningen. Ze leerden elkaar beter kennen en hij merkte hoe graag hij eigenlijk tekende. Zo is hij kunstenaar geworden.

Ontwikkeling
In Guwahati hebben wij een overvol, bijna wat opgefokt, programma gehad. Veel beloftes en een volle dagindeling die toch telkens anders verloopt. Er is intensief gewerkt, vele interacties met collega’s, presentaties van je werk en van anderen in het auditorium, plusminus 5000 bezoekers, kunstenaars, schoolkinderen, docenten, radio, tv & pers en prominenten. Steeds verzoeken voor spontane speeches voor volle zalen. Ondertussen heb ik veel schetsen en ontwerpen voor ruimtelijke schilderijen gemaakt. Het zijn eerder wandobjecten. Ik ben heel anders dan tijdens de schildersessies te werk gegaan. Het werk is systematisch, wiskundig met een ritme van herhalingen. Tegelijk is het open en vrij. Het lijkt me een mooie combinatie van Indiase grondpatronen die in de tempelbouw terug te vinden zijn en westerse conceptueel denken. Die wandobjecten ga ik in Nederland maken.

Mijn gevoel dat ik met dit werk op de goede weg ben, wordt versterkt door een bijzondere kamer, die ik in de Virupasksha tempel in Hampi ontdekte. Het is er donker en na het wegschuiven van een steen voor een opening in de muur ontwaar ik een lichtvlek met in het midden een donker vlak waarvan de punt naar onder wijst. Het zwarte vlak heeft een trapsgewijze contour, vergelijkbaar met de hoofdentree van het complex. Een priester geeft uitleg en wijst naar de opening in de muur waardoor het licht naar binnenvalt. Ik zie het, de kamer functioneert als een camera obscura.

Het positief en negatief beeld, uitsnede en restvorm, sluit naadloos aan bij het concept dat ik voor mijn schilderijen schetsmatig heb opgetekend.

haraldschole.nl