Dresden Grafikwerkstatt

In een tijd waarin iedereen zo veel mogelijk thuisbleef om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, reisde ik als beeldend kunstenaar naar Dresden om daar in een uitwisselingsprogramma een maand lang te gaan werken in de grafiekwerkplaats aldaar. Ik had me ondanks de mondkapjesplicht verheugd op een treinreis, maar vlak voordat ik zou vertrekken werd Rotterdam tot ‘rood gebied’ verklaard waardoor ik opeens een coronatest met negatieve uitslag bij me moest hebben die maximaal 48 uur oud was.

Rotterdam werd tot ‘rood gebied’ verklaard. Dat betekende dat ik mijn treinreis moest afzeggen en een test moest regelen

Dat betekende dat ik mijn treinreis moest afzeggen, een test moest regelen en zorgen dat ik op tijd – nu maar met de auto – in Dresden zou aankomen om daar, in quarantaine in het pension waar ik verbleef, de uitslag af te wachten. Die was gelukkig negatief dus ik kon aan de slag gaan. Omdat mijn moeder uit Hamburg kwam, spreek ik gemakkelijk Duits. Toch was ik nooit eerder in het voormalige Oost-Duitsland geweest, afgezien van een drie uur durend bezoek aan Oost-Berlijn in 1987 via het bekende Check-point Charlie.

Dresden heeft een centrum dat na de geallieerde bombardementen in de Tweede Wereldoorlog geheel in Barokstijl is herbouwd. Midden door de stad loopt de rivier de Elbe. Het moderne deel van de stad voelt natuurlijk toch authentieker. En ik vond er verrassend veel terug uit het DDR-tijdperk: de flats, betonnen beelden, fonteinen en bijzondere muurtjes. Door buurtacties zijn recentelijk al veel sloopplannen voorkomen, begreep ik, en ook ik zou het zonde vinden als het verdween.

Ik huurde een swapfiets waarmee ik in een half uurtje naar de Grafikwerkstatt Dresden fietste. Voor en tijdens de kunstacademie bestond mijn ervaring met grafiek eigenlijk alleen uit etsen en lithografie. Pas veel later ben ik gaan zeefdrukken en risoprinten. Hier in Dresden werd er gewerkt met een voor mij nieuwe techniek afkomstig uit de offset, de Algrafie. Dit is een druktechniek op aluminium platen, enigszins vergelijkbaar met zeefdruk door de manier van overzetten van het ontwerp op de plaat, met belichting en niet in spiegelbeeld, en het kan ook direct op de plaat, zoals bij lithografie.

Hier in Dresden werd er gewerkt met een voor mij nieuwe techniek afkomstig uit de offset, de Algrafie

De werkplaats in Dresden is groot, 600 vier-kante meter. Alles is oerdegelijk ingericht, met veel toewijding, en met karretjes die precies op maat zijn gemaakt, met prachtig gemaakte houten kasten en kastjes die deels afkomstig zijn uit andere werkplaatsen die eerder opgedoekt werden. De sfeer is er tijdloos, klassiek. Er zijn drie vaste medewerkers en dan is er ook nog geregeld de oude man die met de loden letters komt werken. Op de verschillende werkplekken zitten de bezoekers aan hun eigen project te werken, en maken gebruik van advies en begeleiding van de medewerkers.

Ik merkte goed dat de werkplaats een geschiedenis had. De druktechniek op aluminium was hier jarenlang doorontwikkeld en de technische kennis was heel groot. Het inhoudelijk meedenken werd nadrukkelijk uit de weg gegaan door de vaste medewerkers. Heel principieel werd er dan steevast gezegd dat ze opgeleid waren tot drukker en niet tot kunstenaar. Om tien uur was er theepauze en om één uur werd er geluncht. En precies om vier uur ging de werkplaats dicht. Grafiek is meestal erg arbeidsintensief, en een dag in de werkplaats vloog voorbij. Inmiddels is de werkplaats al een tijdje op zoek naar opvolgers, drukkers, of anderen, die dit werk willen voortzetten. Dit soort vakmensen is tegenwoordig echt moeilijk te vinden.

Het verbaasde mij eigenlijk dat deze geschiedenis, die toch als dertig jaar geleden plaatsvond, nog zo’n grote rol speelde.

Opvallend vaak tijdens de pauze gingen de gesprekken over het leven in de DDR. Alle drie de medewerkers van de werkplaats hadden het meegemaakt en binnenkort zou het weer de feestdag van de hereniging van Duitsland zijn. Het verbaasde mij eigenlijk dat deze geschiedenis, die toch als dertig jaar geleden plaatsvond, nog zo’n grote rol speelde. Ik merkte het allereerst aan de sceptische houding wanneer het over corona ging. Nu hebben mensen die in de DDR geleefd hebben alle reden om de staat te wantrouwen, maar hun wantrouwen ging erg ver en de huidige overheid werd ervan verdacht het coronavirus zelf bedacht te hebben.

Ik merkte hoe er bij de drukkers nog steeds teleurstelling heerste over de overgang naar een verenigd Duitsland. Er werd destijds immers niets aan hen gevraagd, ze werden gewoon herenigd en er was voor hen geconstateerd dat vrijheid toch het allerbelangrijkst was, zeiden ze, maar dat was helemaal niet zo: volgens hen was solidariteit het belangrijkst. En die was door het westerse politieke systeem vernietigd. Er kon heel veel in de DDR, vertelden ze. Ook punkbands traden er op in de kelder. Ik voelde in de gesprekken de teleurstelling maar ook het minderwaardigheidsgevoel van na de val van de muur doorklinken. Niet iedereen was opgewassen tegen de nieuwe eisen. En ik voelde ook hoe het tempo in de werkplaats verschilde van het tempo in mijn eigen omgeving, in Rotterdam. Ik had het eerlijk gezegd wel fijn gevonden nu ik hier een maand gebruik mocht maken van de werkplaats, als deze wat langer open was gebleven dan tot de dagelijkse sluiting om 16 uur.

Ik merkte hoe er bij de drukkers nog steeds teleurstelling heerste over de overgang naar een verenigd Duitsland.

De ouderwetse solidariteit, in de vorm van zorgzaamheid maakte ik nog wel mee in Dresden overigens. Ik schuurde met mijn logge swapfiets tegen een stoeprand die ik haaks dacht te kunnen nemen en kwam ten val. Ik werd meteen van alle kanten benaderd, kreeg een terrasstoel aangeboden om even bij te komen, een zak ijs voor op mijn beschadigde lip, kreeg meteen een adres van een tandarts in de buurt en vond het heel opvallend hoe behulpzaam en aardig iedereen was. In de werkplaats aangekomen met een dikke lip en een licht beschadigde tand werd me verteld dat een andere kunstenaar uit Nederland eerder óók gevallen was met de fiets. De Hollanders zijn gewend om te fietsen maar het werkt hier anders. Er zijn veel fietspaden, maar ze houden ook ineens op: Duitsland is een autoland.

Ik heb flink kunnen doorwerken gedurende mijn maand in Dresden en heb ervan genoten. Een maand gaat dan snel voorbij. Ik zat samen met een kunstenaar uit Strassbourg (Carolin Gamon) in het pension, we kwamen elkaar tegen op de werkplaats, we aten soms ook samen en hadden bij onze aankomst al een kleine expositie met werk dat we hadden meegenomen. Ik heb er een druktechniek leren kennen die ik zonder werkplaats nodig te hebben in mijn atelier kan uitoefenen. Die komt heel goed van pas. Ik heb meteen bij thuiskomst een pers gekocht. Het is een mooie aanvulling op mijn schilderwerk. Ik zag bij thuiskomst eigenlijk pas de verwantschap tussen mijn werk waarin ik schakelvormen gebruik, en de prachtige betonnen sculpturen die ik in Dresden fotografeerde!

barbarahelmer.nl