Parallel aan de serie 52-delige podcast Het kan ook anders verschijnen in
BK-informatie acht essays over thema’s die aan het onderwerp van de podcast raken en/of in de interviews aan de orde komen. Het eerste inleidende korte essay gaat in op de begrippen verandering en transitie.
Er zijn veel theorieën en filosofieën over verandering. Een daarvan is die van de filosoof Georg Hegel. Hij zag de werkelijkheid als een voortdurend proces van denken en ontwikkeling van de geest. Verandering verloopt via een dialectisch proces: een these (een idee of toestand) roept haar antithese (een tegenstelling of conflict) op en uit de spanning daartussen ontstaat een synthese: een nieuw niveau dat elementen van beide verenigt. De synthese wordt vervolgens een nieuwe these, en zo gaat de ontwikkeling steeds verder. Zo’n synthese zouden we tegenwoordig misschien ‘een kans’ noemen. Ook begrippen als verandering en transitie zijn aan verandering onderhevig.
Wie googelt op ‘verandering’ en ‘transitie’, komt al snel terecht op een waaier aan managementsites
Wie googelt op ‘verandering’ en ‘transitie’, komt al snel terecht op een waaier aan managementsites waar het in goede banen leiden van verandering centraal staat. Dit begeleiden van verandering gaat niet zelden gepaard met het managen van verwachtingen: een belangrijke taak van menig bestuurder of leidinggevende. In de podcast Het kan ook anders gaat het weliswaar niet over managers die transities begeleiden en verwachtingen bijstellen, maar toch komen geregeld dezelfde vragen aan de orde: hoe ga je om met een nieuwe werkelijkheid als belangrijke dingen rondom je werk en in je leven veranderen?
hoe ga je om met een nieuwe werkelijkheid als belangrijke dingen rondom je werk en in je leven veranderen?
Voor het menselijk brein is verandering niet altijd even makkelijk. Zeker niet als het om veranderingen gaat waar je niet zelf om hebt gevraagd of als het om veranderingen gaat waar nog geen verwachtingspatroon omheen is geconstrueerd. Op diepgaande veranderingen, ofwel transities, reageert het menselijk brein heftig. Oude systemen, routines en zekerheden moeten plaatsmaken voor nieuwe en dat proces brengt onzekerheid en weerstand met zich mee, maar ook – en ja, daar zal je ‘m hebben – ook kansen.
In een mensenleven gebeuren doorgaans veel dingen die ons dwingen een andere benadering te zoeken: veranderingen in relationele sfeer, in je familie, gezondheid, belangstelling, de plek waar je woont, et cetera. Zoals we zagen, leiden de meeste veranderingen of transities weer tot nieuwe verandering. Voor makers kan het leiden tot veranderingen in wat er wordt gemaakt of wat er kan worden gemaakt. En dat kan op zijn beurt weer leiden tot onrust, onzekerheid, misschien zelfs tot wanhoop. Een transitie kan dan worden ervaren als een crisis.
Het woord crisis komt uit het Grieks (krinein) en betekent letterlijk ‘beslissing, oordeel, geschil’
Veel transities komen overigens juist voort uit een crisis. Het woord crisis komt uit het Grieks (krinein) en betekent letterlijk ‘beslissing, oordeel, geschil’. Van Dale beschrijft de oude betekenis van crisis ook wel als ‘wending’ of ‘keerpunt’. Net als bij Hegel, betekent het ook dat dingen altijd in beweging zijn en er op die manier nieuwe dingen ontstaan.
In een periode van transitie is er altijd sprake van ‘verlies van het oude’. Ons brein wil ons veilig en in leven houden, grote transities passen daar niet in en worden als bedreigend ervaren. Hoewel veel van de huidige bedreigingen in het deel van de wereld waar wij leven niet langer levensbedreigend zijn, beschermt ons brein ons nog steeds alsof dat wel zo is. Daardoor is het niet makkelijk om afscheid te moeten nemen van bekende gewoonten, rollen of systemen.
Ons brein wil ons veilig en in leven houden, grote transities passen daar niet in en worden als bedreigend ervaren
In een transitie gaan we van de ene fase naar de andere en tussen die oude en nieuwe fase ligt onzekerheid en onduidelijkheid, die niet zelden aanvoelt als een regelrechte crisis. Wat houdt deze verandering in voor de rest van mijn leven? Oude onzekerheden of patronen geven geen antwoord op die vraag. Verwarrend, maar het geeft ook ruimte voor nieuwe ideeën en nieuwe patronen. Daar kan in zo’n periode mee worden geëxperimenteerd, bijvoorbeeld met nieuw gedrag, nieuwe systemen of denkbeelden. Uit de chaos in die transitiefase kan uiteindelijk iets nieuws voortkomen. Een nieuwe situatie of manier van werken die we langzaam internaliseren en een nieuwe werkelijkheid gaat vormen.
Op 1 oktober jongstleden lanceerde BK-informatie haar nieuwe podcast. Onder de titel (en ondertitel) Het kan ook anders. Over kantelpunten in de kunstenaarspraktijk spreekt filosoof en kunstkenner Esther Didden een jaar lang iedere week een beeldend kunstenaar over veranderingen en transities in hun werk. Het gaat over kantelpunten – intern of extern gemotiveerd – die grote of minder grote impact hadden en hebben op hun werk. Met welke onzekerheden kregen de kunstenaars te maken en wat leverde de transitie waar zij doorheen gingen hen op?
Dutch 
English