Van prisma naar cilinder

In de vroege jaren zestig verwierf kunstenaar Ad Dekkers (1938-1974) bekendheid door zijn grondige onderzoek naar het vlak, de vorm en de lijn. Nog steeds is zijn naam verbonden aan de avant-gardekunst uit de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. 
Vijftig jaar na zijn overlijden is er, bij wijze van eerbetoon, een werk van hem gerealiseerd in zijn geboorteplaats Nieuwpoort. Het is acht meter hoog, weegt 30.000 kilo en de titel is Van prisma naar cilinder. Dekker maakte zijn ontwerp in 1971 van hout. Met daarbij de aantekening ‘ontwerp voor beton’. Daar bleef het bij, tot nu. Een reden voor Esther Didden om in gesprek te gaan met Gerard van den Berg en Erik Luermans van Erfgoedvereniging Heemschut, die als adviseurs bij het project betrokken waren. 

Alle foto’s bij dit artikel: © Norbert van Onna

Van den Berg en Luermans kennen het oeuvre van Dekkers goed. Enkele jaren geleden hebben zij zich ingezet voor de herplaatsing van Dekkers werk Tegelreliëf, dat hij maakte in 1971 in opdracht van de toenmalige MTS in Gouda. Het werk was onderdeel van het atrium en de leerlingen zaten en liepen erop. Het werk moest op een gegeven moment wijken wegens uitbreiding van de school. Tegelreliëf bestaat uit stoeptegels van 30×30 cm, zonder velling-kant, door en door witgebakken en opgesloten met betonband. Het reliëf volgt een patroon van een stapeling naar acht tegels en dan weer aftellend naar één, zowel aan de buitenzijde als naar het midden toe. De tegels vormen een rechthoek van 30 bij 60 tegels en heeft een totale afmeting van 9 bij 18 meter. 

Van den Berg en Luermans vonden dat dit bijzondere monumen-tale kunstwerk een nieuwe plek verdiende, en gingen actief op zoek naar een andere locatie en nieuwe opdrachtgever. Uiteindelijk, en dit was een proces van jaren, werd in het voorjaar van 2019 het 

kunstwerk opnieuw opgebouwd in het Mien Ruyspark in Bergeijk. Niet zomaar een park: Gerrit Rietveld ontwierp de voormalige fabriek van weverij De Ploeg en tuinarchitect Mien Ruys ontwierp het groengebied rondom deze fabriek. Inmiddels zit Bruns, ontwikkelaar en producent van tentoonstellingen, in het gebouw en dit bedrijf bood het tegelreliëf een plaats in het park. 

Dit kolossale werk van 400 meter lang en ongeveer vier meter hoog moest vanwege de recente ingrijpende verbouwing wijken

Ook het kunstwerk Helix – een rijksmonument – van Alfred Eikelenboom (1936-2014) is terechtgekomen in het park. Eikelenboom maakte het werk in 1990 voor de binnenplaats van het Legermuseum in Delft. Dit museum is in 2013 opgeheven en het werk werd opgeslagen. Er leek lange tijd geen geschikte locatie te vinden. Van den Berg en Luermans kwamen in actie en vonden in Bruns wederom een bondgenoot. In 2025 wordt er, als laatste, nog een kunstwerk aan toegevoegd, te weten het hekwerk dat de begane grond van de Nederlandse Bank in Amsterdam omsloot, van de hand van Peter Struycken. Ook dit kolossale werk van 400 meter lang en ongeveer vier meter hoog moest vanwege de recente ingrijpende verbouwing wijken. Met een groot deel ervan ontwikkelt Struycken een geheel nieuw kunstwerk. 

Met al deze ervaringen op zak zijn Van den Berg en Luermans logischerwijs benaderd door Stichting Vestingstad Nieuwpoort om hen te adviseren bij de constructie van Van prisma naar cilinder. Het werk is gemaakt van beton, acht meter hoog en de zijde van de driehoek is aan de basis twee meter. Het werk bestaat uit vier delen waarbij steeds weer een hoek afvalt om tot een cirkelvorm te komen. Aan de top is de diameter van de cilinder net iets meer dan een meter. 

Foto: © Norbert van Onna

“Dekkers maakte veel tekeningen en modellen waarin hij de samenhang en tegelijk ook de spanning in vormveranderingen zichtbaar wilde maken.” vertelt Luermans. Voor dit nieuwe geconstrueerde kunstwerk dienden meerdere associatieve voorstudies als bron. “Er was ook een direct voorbeeld,” vult Van den Berg aan, “dat is een model dat Dekkers in 1971 maakte met ook de titel Van prisma naar cilinder”. Beiden waarderen de enorme inzet van de stichting, onder aanvoering van galeriehouders Ilona Visser en Leo Cox. Ook de zoon van Ad Dekkers, Daniel Dekkers en Peter Struycken waren nauw betrokken bij de totstandkoming. 

Ad Dekkers heeft een beperkt aantal kunstwerken voor de buitenruimte gemaakt, dat is opmerkelijk omdat veel van zijn schetsen en studies zich uitstekend lenen om te worden uitgevoerd. Hij bedacht ze hoofdzakelijk in een stedelijke context maar zowel de huidige locatie van Tegelreliëf als die van Van prisma naar cilinder, dat langs de rivier staat, voegen zich uitermate mooi en als vanzelfsprekend in een landschappelijke omgeving. 

Voor dit nieuwe geconstrueerde kunstwerk dienden meerdere associatieve voorstudies als bron

Van prisma naar cilinder is een prachtig eerbetoon aan Ad Dekkers, beamen Van den Berg en Luermans. Hij bracht er zijn jeugd door, tussen het oer-Hollandse landschap met weilanden, boerderijen en de rivier. Het is mooi dat nu in zijn geboorteplaats een werk van hem te zien is, het geeft maar weer eens aan dat de interesse en bewondering voor zijn oeuvre nog steeds groot is.