Er is veel aan de hand in de wereld. Er zijn talloze conflicten, een klimaatramp dreigt, en de ongelijkheid tussen mensen neemt alleen maar verder toe. Steeds meer kunstenaars proberen vorm te geven aan een toekomst die op een andere, duurzame leest is geschoeid. Marga Rotteveel, verbonden aan het lectoraat Economy in Common, is één van de mensen achter SUSTAIN, een onderzoek naar de rol van Spacemakers. Spacemakers zijn partijen die willen bijdragen aan systeemverandering door ruimte te maken voor de kunst op ongebruikelijke plekken, zoals binnen de economie, de wetenschap of de technologie. Een onderzoek waar Esther Didden graag meer over wilde weten.
Marga Rotteveel is als docent verbonden aan het Master Institute of Visual Cultures van Avans Hogeschool en vanuit die rol als onderzoeker aangesloten bij het lectoraat Economy in Common. Dit lectoraat is een collaboratieve praktijk waar een waaier aan vernieuwende ideeën samenkomt. Die kunnen gaan over business- en organisatiemodellen, economische ecosystemen en over baanbrekende praktijken en vrijplaatsen binnen gevestigde bedrijven. Het is een plek waar innovatieve ondernemers, creatieve geesten en doeners, studenten en onderzoekers met elkaar aan de slag gaan, met als doel de verzameling aan puzzelstukken die iedereen inbrengt met elkaar in verband te brengen. Zo ontstaan beelden van een nieuwe economie in wording. In het lectoraat werken kunst, wetenschap en praktijk met elkaar samen.
De onderzoekers vragen zich ook af hoe we anders tegen management- en organisatievraagstukken aan kunnen kijken
Binnen het lectoraat Change Management van De Haagse Hogeschool staat niet alleen The management of change centraal (‘hoe komen we van A naar B?’) maar vragen de onderzoekers zich ook af hoe we anders tegen management- en organisatievraagstukken aan kunnen kijken. Zouden we op andere manieren binnen onze organisaties om kunnen gaan met bijvoorbeeld onzekerheid, roddel of activisme? En hoe zouden we kunst kunnen benutten om andere perspectieven te ontwikkelen.
Omdat de twee lectoraten vergelijkbare interesses en doelen hebben, besloten ze samen onderzoek te doen naar de bijdrage van kunst als het gaat om het visualiseren, aanjagen en vormgeven van een wereld die deugt. Dit onderzoek kreeg de titel SUSTAIN, de afkorting van Sustainable Artistic Innovation. “Spacemakers hebben als doel om door middel van kunst te werken aan een duurzame en rechtvaardige samenleving, zowel op ecologisch, economisch als sociaal gebied,” vertelt Rotteveel, “zij staan met het ene been in een atelier en met het andere been in een bestuurskamer.”
Onderzoek naar de bijdrage van kunst als het gaat om het visualiseren, aanjagen en vormgeven van een wereld die deugt
Een voorbeeld van een Spacemaker is Art Partner. Deze organisatie, opgericht in 2008, heeft als doel creatieve denkers zoals theatermakers, kunstenaars en filosofen, te mobiliseren en artistieke interventies in te zetten als katalysator voor verandering binnen organisaties. Ze geloven dat kunst de verborgen aspecten van systemen en processen kan onthullen. Met hun Creative Catalyst Cycle ontwikkelen ze op maat gemaakte interventies die diepgaande veranderingen in organisaties stimuleren.
Een ander voorbeeld is V2_, Lab for the Unstable Media, een interdisciplinair centrum voor kunst en mediatechnologie. Sinds de oprichting in 1981 biedt V2_ een platform aan onder andere kunstenaars, ontwerpers, en wetenschappers om hun werk te presenteren, produceren, archiveren en publiceren op het snijvlak van kunst, technologie en samenleving. V2_ streeft ernaar om kunst en design een essentiële rol te laten spelen in de maatschappelijke inbedding van technologische ontwikkelingen.
Marga Rotteveel:
“Spacemakers hebben als doel om door middel van kunst te werken aan een duurzame en rechtvaardige samenleving, zowel op ecologisch, economisch als sociaal gebied”
Rotteveel benadrukt dat kunst nadrukkelijk niet instrumenteel ingezet dient te worden: “Kunst is een kennisdomein, kunstenaars vragen naar het onbekende, ze betwijfelen wat logisch lijkt en verbinden wat anderen lijken uit te sluiten. Juist die kwaliteiten zijn van groot belang om systeemtransities te realiseren. Kunst is geen oplossend medium.”
Het werkveld van Spacemakers is nog vrij onbekend, binnen SUSTAIN zijn er zes Spacemakers in beeld gebracht. Rotteveel gaat ervan uit dat er meer zijn, ze hoopt dat het onderzoek tot meer herkenning leidt.
Mocht je je afvragen of je een Spacemaker bent, dan kan je je voordeel doen met de vijf cahiers die door de onderzoekers zijn samengesteld. De cahiers zijn geschreven als inspiratiebron voor iedereen die ruimte wil maken voor kunst. Ze leveren ingrediënten aan waarmee Spacemakers, kunstenaars en organisaties samen een narratief kunnen ontwikkelen: welke verandering willen we, wat is de betekenis van kunst, hoe kunnen we de spanning tussen kunst en andere domeinen werkzaam maken, hoe maken we ruimte voor kunst en tot wat kan dat leiden? Elke Spacemaker heeft immers een eigen verhaal. Elk proces van Spacemaking heeft een andere dynamiek, aanpak en uitkomst. Ook andere partijen kunnen deze cahiers gebruiken als bron van inspiratie over hoe kunst kan samenwerken met andere domeinen en het belang van Spacemakers.
Elk proces van Spacemaking heeft een andere dynamiek, aanpak en uitkomst
Het onderwijs profiteert ook van het SUSTAIN onderzoek. Rotteveel gebruikt de uitkomsten in haar onderwijs aan masterstudenten, waar ze laat zien wat kunst kan doen bij transitievraagstukken en waar ze op moeten letten (de inzet van kunstenaars is geen quick fix). De grootste uitdaging vindt ze het om andere werkvelden attent te maken op het kennisdomein van de kunsten. “Hoe jaag ik die wederkerigheid aan?” Dat is de volgende stap.
Meer informatie:
Het SUSTAIN onderzoek is uitgevoerd door Jacco van Uden (lector Change Management), Godelieve Spaas (lector Economy in Common), Olga Mink, Marga Rotteveel en Kim Caarls.
Dutch 
English