Bij elke column in de serie rechtReeKs kiest de Kunstenbond een passende afbeelding gemaakt door één van haar aangesloten kunstenaars, die geen relatie heeft met de kwesties in het artikel. Jet Leopold, Waarom is leegstand een recht? En waarom plaatsen we dat boven het recht op wonen?
Ik heb een theorie die bijna altijd opgaat. Als ik een zaak over een specifiek onderwerp binnenkrijg, volgt er binnen twee weken bijna altijd een tweede vergelijkbare kwestie. Ook nu weer.
De maker van een metershoge roestvrijstalen sculptuur nam contact met me op. Haar werk, een geliefd herkenningspunt op de boulevard van een badplaats, bleek prominent te zijn afgebeeld op het etiket van een lokaal speciaalbiertje (mét zilte afdronk). Kort daarna kreeg ik een bericht van een andere kunstenaar. Eén van zijn werken, een portret van een lokale beroemdheid op een drukbezochte plek in de stad, was opgenomen in een populaire scheurkalender met iconische stadsgezichten zonder dat hij daarvan op de hoogte was gebracht.
De rode draad hier is kunst in de openbare ruimte. Een goed moment om dit onderwerp uit te diepen.
Als maker heb je het exclusieve recht op je werk en niemand mag dit zonder jouw toestemming gebruiken
Voor veel lezers zal het auteursrecht inmiddels een vertrouwd begrip zijn: als maker heb je het exclusieve recht op je werk en niemand mag dit zonder jouw toestemming gebruiken. Voor kunst in de openbare ruimte geldt een uitzondering, de zogeheten ‘panorama-exceptie’. Deze regel maakt het mogelijk om kunstwerken die permanent in de openbare ruimte staan zonder toestemming af te beelden, mits ze in hun natuurlijke omgeving worden getoond. De gedachte hierachter is dat kunstwerken (en gebouwen en bruggen) die deel uitmaken van het straatbeeld tot ieders leefwereld behoren, en daarom tot op zekere hoogte vrij te gebruiken moeten zijn.
De kunstenaar van het werk op de boulevard zat op het terras toen zij haar kunstwerk ineens terugzag op een bierflesje op de tafel naast haar. Nota bene aan diezelfde boulevard. Ze wist van niets, laat staan dat ze daarvoor een vergoeding ontving.
Voor kunst in de openbare ruimte geldt een uitzondering, de zogeheten ‘panorama-exceptie
De wet stelt grenzen aan het panorama-exceptie. Het werk moet permanent in de openbare ruimte staan, het mag niet uit diens context worden gehaald of worden bewerkt, en driedimensionale replica’s, zoals sleutelhangers of sneeuwbollen, zijn niet toegestaan. Het bieretiket voldeed aan de regels. En toch – voelt het gebruik eerlijk?
In de praktijk wringt het, zeker als commerciële partijen zonder enige vorm van compensatie gebruikmaken van een kunstwerk. Een lokaal biermerk verdient geld met de uitstraling van een sculptuur die door een kunstenaar is bedacht en gecreëerd. En deze staat er machteloos en met lege handen bij.
Het laat maar weer zien hoe belangrijk het is om je rechten te kennen
In dit geval heb ik een sommatiebrief gestuurd: of de verkoop staken en een schadevergoeding betalen, of een licentieovereenkomst sluiten. Beide partijen stonden open voor samenwerking en uiteindelijk kwam er een deal. Nu ontvangt de kunstenaar een percentage van de opbrengst. Een terecht gebaar van erkenning. Zo kon de kunstenaar uiteindelijk toch proosten op ‘haar’ biertje, maar dit keer met een eerlijk deel van de opbrengst.
Het laat maar weer zien hoe belangrijk het is om je rechten te kennen. Dat iedereen in de openbare ruimte van je werk mag genieten, betekent niet dat het redelijk is dat een ander er zomaar geld aan verdient. Wat dit betekent voor de uitgever van de scheurkalender, laat zich raden.
Dutch 
English