Als geluid kunst wordt: de wereld van sound art 

Geluidskunst is een bijzondere kunstvorm die de zintuigen op een andere manier prikkelt dan beeldende kunst of theater. Niet gericht op het oog, maar op het oor, nodigt ze uit tot een andere manier van waarnemen. Door te spelen met ruimte, tijd en klank, zet geluidskunst ons denken op scherp en opent ze nieuwe perspectieven op onze omgeving. Een kunstdiscipline die steeds meer kunstenaars en publiek weet te inspireren. 

Geluidskunst: Kunst om te luisteren 

Geluidskunst is een kunstvorm waarin geluid de hoofdrol speelt. Geen muziek in de traditionele zin, maar klanken uit het dagelijks leven; natuur- en stadsgeluiden, geluid van objecten en elektronisch gegenereerde geluiden worden ingezet als materiaal voor installaties en multimediale kunstwerken. Zoals in het Nxt Museum (Amsterdam), Sonic Acts (Amsterdam) of het Uncloud Festival (Utrecht), waar grootschalige immersieve werken disciplines samenbrengen. Makers zoals Mariska de Groot, Heleen Blanken en Ji Youn Kang combineren ruimtelijke installaties en klank tot ervaringen die de ruimte hoor- én zichtbaar maken.

Pioniers als R. Murray Schafer, Michael Asher, Joseph Beuys, Max Neuhaus en Alan Lamb verkenden al vroeg de kracht van geluidskunst. Daarna volgden onder anderen Janet Cardiff, Christina Kubisch, Ryoji Ikeda, Maryanne Amacher en Susan Philipsz, die elk op hun manier lieten zien dat geluid niet alleen hoorbaar, maar ook ruimtelijk kan zijn. Zo gebruiken deze artiesten spatial audio, een systeem dat geluid driedimensionaal plaatst in de ruimte met acht, zestien of meer luidsprekers, waardoor het effect maximaal benaderd wordt.

Radio en sound art

Wereldwijd besteden diverse radiostations en platforms (veelal online) structureel aandacht aan geluidskunst: Ö1 Kunstradio (ORF, Oostenrijk) en Deutschlandfunk Kultur – Klangkunst (Duitsland) zetten al decennia de toon; in het VK doen Resonance FM en Soundart Radio dat met 24/7 kunstradio. In Noord-Amerika profileren Wave Farm/WGXC (VS) en NAISA Radio (Canada) zich als hubs voor transmission en sound art, terwijl in Latijns-Amerika Radio Tsonami (Chili) een referentie is.

Noise Radio

Omdat er in Nederland geen specifiek breed platform voor geluidskunst bestond, richtte Wijnand Bredewold begin 2023 noise-radio.com op, een online platform en 24/7 radiostation voor sound art en experimentele muziek. Het archief groeit doorlopend met field recordings, soundscapes, experimentele composities en generatieve audio van makers wereldwijd. Alles is vrij te beluisteren, live én on-demand. De missie: non-profit, openstaand voor nationale en internationale makers.

Nederlandse context

Nederland kent een bescheiden maar betekenisvolle traditie in geluidskunst: in de jaren tachtig en negentig was het Apollohuis (Eindhoven, o.l.v. Paul Panhuysen) baanbrekend met soundinstallaties, geluidssculpturen en improvisatie, terwijl STEIM (Amsterdam) instrumenten ontwikkelde en artiesten ondersteunde met residencies, workshops en performances, tot de sluiting in 2020 na het wegvallen van subsidie.

Tegenwoordig is de aandacht verspreid over festivals, media en platforms, vaak regionaal: BUG Radio biedt ruimte aan vernieuwende audiowerken en organiseert met o.a. Radio Tonka en het Institute of Sonology het festival On Air – On Site (Den Haag), en Sonic Acts (Amsterdam, sinds 1994) fungeert als toonaangevend interdisciplinair knooppunt op het snijvlak van geluid, technologie, wetenschap en kunst. Daarnaast programmeert Zone2Source (Amsterdam) geluidskunst.

In het bredere festivalveld maakt Amsterdam Dance Event (ADE) de hoofdstad een week lang het centrum van elektronische muziek; Rewire (Den Haag) balanceert tussen concert, performance en geluidskunst; in Utrecht geeft Le Guess Who? curators de regie en lanceert Gaudeamus jonge makers en nieuwe muziek; op de eilanden mengen Oerol (Terschelling) en Into The Great Wide Open (Vlieland) natuur en klank; en STRP (Eindhoven) verbindt kunst en tech. Samen tonen ze de breedte van het Nederlandse geluidslandschap. In Nederland vernieuwen kunstenaars ieder op hun eigen manier het medium. Marieke van de Ven laat in haar installatie Zand zien hoe materiaal en luisterervaring samenkomen, terwijl Justin Bennett in Shotgun Architecture stedelijke veldopnames vertaalt naar ruimtelijke composities. Edwin van der Heide onderzoekt in Pneumatic Sound Field de fysieke ervaring van lucht en geluidsgolven, waarbij het publiek zich midden in een voortdurend veranderend klanklandschap bevindt.

Internationale context

Internationaal staan diverse festivals en platforms centraal: Sónar (Barcelona) verbindt elektronische muziek en technologie; Mutek (Montreal) focust op digitale creativiteit en audiovisuele performance. In Wenen presenteert TONSPUR openluchtinstallaties; Transmediale (Berlijn) onderzoekt geluid binnen digitale kunst en media. Unsound (Krakau) verkent ambient en noise; Festival Futura (Frankrijk) richt zich op elektro-akoestische muziek.
Opvallend zijn ook Tsonami (Chili; veldopnames en akoestische ecologie), Audiograft (Oxford; kleinschalig experimenteel) en de Make Sound Residency (Nantes) voor onderzoek en presentaties van werken.

Ook internationaal wordt geluidskunst voortdurend verbreed en verdiept. Hildegard Westerkamp verbindt luisteren met landschap, en Jana Winderen is bekend om haar onderwateropnames van onzichtbare ecosystemen. Jacob Kirkegaard onderzoekt akoestische fenomenen zoals resonanties in verlaten ruimtes, terwijl Anna Friz werkt met radio als artistiek medium. KMRU, afkomstig uit Nairobi, creëert poëtische veldopnames en soundscapes waarin traditie en hedendaagse elektronica samenkomen.